X. S. Xadjaev, I. A. Bakiyeva, sh sh. Fayziyev makroiqtisodiyot

Xarrod-Domar modeli

Uzoq muddatli iqtisodiy o’sishni asoslash uchun Keynsning asosiy makroiqtisodiy modelini rivojlantirishga birinchi urinish Roy Xarrod va Evsey Domarlar tomonidan amalga oshirilgan. Bu modellar o’rtasida unchalik katta farq bo’lmaganligi sababli ham Xarrod-Domar modeli deb yuritiladi.
Modelda ko’zda tutilgan asosiy faraz milliy daromadni kapital miqdoriga proportsionalligi hisoblanadi:
Y= ϭK
Bu erda, Y-milliy daromad, K- milliy daromadni yaratish uchun foydalanilgan kapital miqdori, ϭ-kapital qaytimi koeffitsienti.
Ushbu formuladan foydalanib ϭ-kapital qaytimi koeffitsientini aniqlashimiz mumkin:
ϭ= Y / K
Kapital qaytimi koeffitsienti yoki kapitalning o’rtacha unumdorligi birlik kapital hisobiga yaratiladigan daromad miqdorini ko’rsatadi.
Δ Y = ϭ x ΔK
Daromadning qo’shimcha o’sishi kapital qo’shimcha o’sishiga teng.
Agar kapital qo’shimcha o’sishini investitsiyalar sifatida qarasak, ya’ni ΔK=I, unda ifoda quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi:
ΔY= ϭ x I
Endi iqtisodiyotda jamg’arish me’yori (Sy) doimiy miqdor hisoblanadi, jamg’armalar esa investitsiyalarga teng deb faraz qilsak, unda
S= I= Sy xY
I= ΔY/ ϭ bo’lgani uchun ΔY/ ϭ= Sy xY bo’ladi. Endi so’nggi tenglamada ϭ ni o’ng tomonga o’tkazib, ikkala tomonni Y ga bo’lish orqali Xarrod-Domar modelining yakuniy formulsini olamiz.
ΔY/Y= ϭ x Sy
ΔY/Y nisbat kapitalning to’liq bandligidagi daromad qo’shimcha o’sishini o’zida aks ettiradi. Ushbu formulaga muvofiq aniqlanadigan o’sish sur’atini Xarrod “kafolatlangan” deb atadi, chunki u mavjud quvvatlarning, mazkur holda kapitalning to’liq ishlatilishini kafolatlaydi.
O’sish sur’atining “kafolatlangan” tushunchasi bilan bir qatorda Xarrod “tabiiy” o’sish sur’ati tushunchasini kiritdi. “Tabiiy” o’sish sur’ati deganda Xarrod faol aholining o’sishi va texnika taraqqiyoti imkon beradigan maksimal o’sishi kapital va milliy daromadning shunday o’sish sur’atini ta’minlaydiki, unda kapital va mehnatning to’la bandligiga erishiladi. Biroq, ushbu modelda texnika taraqqiyoti quyidagi nisbatlarni, ya’ni K/Y va ΔK/ ΔY o’zgartirmaydi.

3.