X. S. Xadjaev, I. A. Bakiyeva, sh sh. Fayziyev makroiqtisodiyot

Qisqacha xulosalar

Markaziy bank-bank tizimi mavjud bo’lgan barcha davlatlar pul-kredit tizimining asosini tashkil qiladi. Markaziy bankning moliya bozoridagi o’rni mamlakatda bozor munosabatlarining rivojlanish darajasiga va xususiyatiga bog’liq. Bu esa o’z navbatida ikki pog’onali bank tizimini shakllanishiga asosiy omil bo’lib hisoblanadi.
Ikki pog’onali bank tizimining zarurligi bozor munosabatlarining qarama- qarshiliklaridan kelib chiqadi. Bir tomondan, bu xususiy moliya mablag’laridan erkin foydalanish huquqini talab qiladi. Bu quyi pog’ona banklar-tijorat banklari orqali amalga oshiriladi. Ikkinchi tomondan, bu munosabatlarni ma’lum miqdorda tartibga solish nazorat qilish maqsadli yo’naltirish zarur. Bunday maxsus institut sifatida Markaziy bank yuzaga chiqadi.
Markaziy bank hisob stavkasi, majburiy zaxiralar normasi, ochiq bozordagi operatsiyalar yordamida pul yoki asosan bank depozitlari ko’rinishidagi pul massasiga yoki foiz stavkasiga ta’sir o’tkazadi, taklifini o’zgartiradi va shular orqali pul-kredit muomalasini tartibga solib turadi.
Keynschilar pul taklifining o’zgarishi foiz stavkasining o’zgarishiga olib keladi, u esa o’z navbatida, investitsiyalarga bo’lgan talabning o’zgarishi orqali ishlab chiqarish hajmiga, ya’ni YaIMga ta’sir etadi, deb hisoblasalar, monetaristlar pul miqdorining o’zgarishi bilan YaIM o’zgarishi o’rtasida yaqinroq aloqa mavjud, ya’ni pul miqdorining o’zgarishi bevosita YaIM o’zgarishiga olib keladi, deb hisoblashadi.
Davlatning pulga bo’lgan talab va taklifni o’zgartirish borasidagi siyosati monetar siyosat deb yuritiladi. Ushbu siyosatni o’tkazish orqali davlat iqtisodiyotni tartibga solib turadi.
Tayanch so’z va iboralar: Markaziy bank, tijorat banklari, banklarning aktiv operatsiyalari, pul-kredit siyosati, majburiy rezervlar, ochiq bozordagi operatsiyalar, qayta moliyalashtirish stavkasi, kreditlar siyosati.

Nazorat savollari

1. 
   Bank tizimi deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Ikki pog’onali bank tizimi nimani anglatadi.
   
3. 
   Markaziy bank qanday funktsiyalarni bajaradi?
   
4. 
   Tijorat banklarining funktsiyalari qanday?
   
5. 
   Pul-kredit siyosatining mohiyatini tushuntiring.
   
6. 
   Majburiy rezervlar nima uchun zarur?
   
7. 
   Ochiq bozordagi operatsiyalar orqali pul massasi qanday tartibga solinadi?
   
8. 
   O’zbekiston Respublikasi bank tizimi va pul-kredit sohasidagi islohotlarning ustuvorliklari qanday?