X. S. Xadjaev, I. A. Bakiyeva, sh sh. Fayziyev makroiqtisodiyot

Inflyatsiyaning turlari. Talab va taklif inflyatsiyasi

Odatda inflyatsiyani ikki xilga talab inflyatsiyasi va taklif inflyatsiyasiga
ajratadilar.
Iqtisodiyotda talabning keskin oshib ketishi va uni ishlab chiqarishning real hajmi bilan qondirilishi mumkin emasligi paytida talab inflyatsiyasi holati ro’y beradi. U vaqtda ortiqcha talab tufayli narxlarni oshishi kuzatiladi. Talab inflyatsiyasini keltirib chiqaruvchi asosiy sabablar bo’lib aholini ish bilan to’liq
bandliligi, ish haqini oshib borishi hisoblanadi.
Talab inflyatsiyasining yuzaga kelish sabablari quyidagilardan iborat:

• 
  harbiy xarajatlarning o’sishi va iqtisodning harbiylashuvi. Harbiy xarajatlarni qoplash bilan bog’liq bo’lgan jarayonlar muomalaga keragidan ortiqcha pul chiqarishga sabab bo’ladi;
  
• 
  davlat qarzlarining o’sishi va byudjet taqchilligining mavjudligi. Byudjet taqchilligi odatda pul emissiya qilish bilan qoplanadi, bu esa inflyatsiyaning o’sishiga olib keladi;
  
• 
  milliy iqtisodiyotga keragidan ortiqcha kredit berish tovar va xizmatlarga qo’shimcha talabni paydo qiladi.
  

Agarda, iqtisodiyotda tovar va xizmatlar taklifi kamayib borsa va uning oqibatida narxlar ko’tarilsa taklif inflyatsiyasi paydo bo’ladi. Jami taklifni qisqarishining asosiy sababi bo’lib mahsulot birligiga sarflangan harajatlarni o’sishi sanaladi. Ya’ni nominal ish haqini, xom ashyo va yoqilg’i narxlarini oshishi natijasida uning tannarxi o’sishi tushuniladi.
Taklif inflyatsiyasini keltirib chiqadigan sabablar:

• 
  mehnat unimdorligining pasayishi natijasida ishlab chiqarishning qisqarishi;
  
• 
  har xil yangi xizmat turlari paydo bo’ladi: ishlab chiqarishga nisbatan kam mehnat unimdorligida yuqori ish haqi olishga imkoniyat tug’iladi. Natijada tovar va xizmatlarning narxi oshib boradi.
  

Hayotiy tajribada talab va taklif inflyatsiyasini bir-biridan ajratish juda murakkab, chunki narx va ish haqi o’sishining haqiqiy sabablarini aniqlash juda qiyin.
Ishlab chiqarish darajasi va inflyatsiya sur’atini jami talab va jami taklif bilan aniqlanadi. Yalpi talab va yalpi taklif birinchi holatda E nuqtada kesishganda inflyatsiya darajasi П0, ishlab chiqarish esa Y0 ga tengdir.
Ko’rinib turibdiki joriy davrda inflyatsiya sur’ati yalpi talab va yalpi taklif chiziqlarining joylashishiga bog’liq bo’lib, ulardan ixtiyoriy birining o’zgarishi inflyatsiyani o’zgartiradi.

П



Inflyatsiya
П₁

П₀

П₂
АD^/
Y₀ Y