X ibragimov, sh. Abdullayeva

Noan’anaviy o‘qitish metodlarining afzalliklari:

• 
  0‘qitish mazmunini yaxshi uzlashtirishga olib kelishi.
  
• 
  0‘z vaqtida aloqalaming ta’minlanishi.
  
• 
  Tushunchalami amaliyotda qo'llash uchun sharoitlar yarati-
  

lishi.

• 
  0‘qitish usullarining turli xil ko'rinishlari taklif etilishi.
  
• 
  Motivatsiyani yuqori darajada bulishi.
  
• 
  0‘tilgan materialning yaxshi eslab qolinishi.
  
• 
  Muloqatga kirishish ko'nikmasining takomillashishi.
  
• 
  0‘z-o‘zini baholashning o‘sishi.
  
• 
  0‘quvchilarning predmetning mazmuniga, o'qitish jarayoniga bo‘lgan ijobiy munosabati.
  
• 
  Mustaqil fikrlay oladigan o‘quvchining shakllanishiga yor- dam berishi.
  
• 
  Tanqidiy va mantiqiy fikrlashni rivojlantirishi.
  
• 
  Muammolar yechish ko‘nikmalarining shakllanishi.
  

Kamchiliklari:

• 
  Ko‘p vaqt talab etilishi.
  
• 
  O'quvchilarni har doim ham keraklicha nazorat qilish im- koniyatining pastligi.
  

242

• 
  Juda murakkab mazmundagi material o’rganilayotganda ham o’qituvchi rolining past bo‘lishi.
  
• 
  «Kuchsiz» o’quvchilar bo‘lganligi sababali «kuchli» o’quvchi- laming ham past baho olishi.
  
• 
  O’qituvchining o‘zi ham yaxshi rivojlangan flkrlash qobi- liyatiga va muammolar yechish ko‘nikmalariga ega bo’lishining ta- lab etilishi.
  

XULOSA: Ko‘p yillar davomida an’anaviy dars utish ta’lim- ning asosiy shakllaridan biri bo‘lib keldi.
An’anaviy dars-muayyan muddatga mo‘ljallangan, ta’lim jara- yoni ko‘proq o’qituvchi shaxsiga qaratilgan, mavzuga kirish, yoritish, mustahkamlash va yakunlash bosqichlaridan iborat ta’lim modelidir. Ma’lumki, an’anaviy darsda ta’lim jarayonining marka- zida o‘qituvchi turadi.
An’anaviy dars o’tish modelida ko’proq ma’ruza, savol-javob, amaliy mashq kabi metodlardan foydalaniladi.
Shu sabab, bu hollarda an’anaviy dars samaradorligi ancha past bo‘lib, o’quvchilar ta’lim jarayonining passiv ishtirokchilariga aylanib qoladilar. An’anaviy dars shaklini saqlab qolgan holda, unga turli-tuman o’quvchilar faolligini oshiradigan metodlar bilan boyitib borilsa, o’quvchilar o’zlashtirish darajasini ko’tarilishiga olib keladi.
Buning uchun daras jarayoni oqilona tashkil qilinishi, o’qi- tuvchi tomonidan o’quvchilaming qiziqishini orttirib, ulaming ta’lim jarayonida faolligi muttasil rag’batlantirilib turilishi, o’quv materialini kichik-kichik bo’laklarga bo’lib, ularning mazmunini ochishda baxs, munozara, aqliy hujum, kichik guruhlarda ishlash, tadqiqot, roll! o’yinlar metodlarini qo’llash, rang-barang qiziqti- ruvchi misollaming keltirilishi, o’quvchilami amaliy mashqlami mustaqil bajarishga undash, rang-barang baholash usulla-ridan foydalanish, ta’lim vositalaridan o’rinli foydalanish talab etiladi.
O’qitishning noan’anaviy shakllarini 3 ga ajratish mumkin: hamkorlikda o’qitish modeli; modellashtirish; o’rganishning tadqi­qot modeli.
Bu modellar, asosan, o’quvchi shaxsiga qaratilgan bo’lib, ular- ni markazida o’quvchi tuigan ta’lim modellari deb ataladi.
243
Modellashtirish real hayotda va jamiyatda yuz berayotgan hodisa va jarayonlami ixchamlashtirilshan va soddalashtirilgan ko‘rinishini (modelini) sinfxonada yaratish va ularda uquvchilami shaxsan qatnashishi va faoliyat evaziga ta’lim olishini ko'zda tu- tuvchi metod.
Hamkorlikda o‘rganish modeli - o‘quvchilaming mustaqil gu- ruhlarda ishlashi evaziga ta’lim olishini ko'zda tutadigan metod.
0‘rganishning tadqiqot modeli - o'quvchilami muayyan mu- ammoni yechishga yo'naltirilgan, mustaqil tadqiqot olib borishini ko‘zda tutuvchi metod.
Mustahkamlash uchun topshiriqlar

1. 
   Kadrlar tayyorlash milliy dasturida ta’lim samaradoligini oshirish zarurati haqida nimalar deyilgan?
   
2. 
   Ta’lim shakllarining paydo bo’lishi haqida nimalarni bi- lasiz?
   
3. 
   Ta’limni tashkil etishning dars shakli qachon paydo bo‘ldi va uning mohiyati nimadan iborat?
   
4. 
   Darsga qanday talablar qo'yiladi?
   
5. 
   Darsning qanday xillari (tiplari) bor va ular qanday tuzi- lishga ega?
   
6. 
   Seminar va amaliy tajriba ishlari shaklidagi mashg'ulotlar qanday tashkil etiladi?
   
7. 
   Ekskursiyalardan xjaysi vaqtlarda foydalaniladi?
   
8. 
   Ta’limni tashkil etishning qanday noan’anaviy shakllarini bilasiz?
   
9. 
   KVN, munozara, o‘yin, mushoira, sud shaklidagi mashg’u- lotlar haqida qanday tushunchaga egasiz?
   
10. 
    Mutaxassisligingizga oid darslikdagi biror mavzu asosida noan’anaviy shakldagi mashg'ulot uchun ishlanma tuzing (turli interfaol usullardan foydalanib):
    

1. 
   Test savollariga javob berish, pedagogik muammoli masa- lalar yechish (testlar ilova qilinadi);
   
2. 
   An’anaviy va noan’anaviy ta’lim shakllariga munosaba- tingizni yozma bayon eting.
   

244