X. E. Rustamova, M. D. Maxsumov, U. A. Tuymachev fuqaro muhofazasi va fuqaro muhofazasi tibbiyot xizmati

Muassasalar quyidagilardan tashkil topgan:
Bosh  kasalxona  (BK),  ko‘p  tarmoqli  ,(ko‘p  ixtisosli)  kasalxona 
(KIK),  ixtisoslashgan  kasalxona  (IK),  yengil  zararlanganlar 
kasalxonasi  (EZK)  va  ko‘chirilganlarni  (ekvakopryomnik)  qabul 
qilish.
FMTX tuzimalari bo‘ysinishiga qarab obyektli (SP, SD, SDO) va 
hududiy tuzilmalarga (hamda qolganlari) boiinishi mumkin.
FMTX  tuzilmalari  odatda  bitta  tibbiyot  muassasasi  qoshida 
tuziladi,  bu  shu  muassasa  boshliqlarining  tuzilmalari  shaxsiy 
tarkibini tuzish, ta’minlash va o‘ qitish javobgarligini oshiradi.
Sanitar postlar, sanitar-drujinachilar, sanitar-drujinachilar otryadi 
sanoat kasalxonalarida,  muassasalarida,  o‘rta  maxsus va oliy  biiim
143

---

yurtlarida va boshqa joylarda tashkil topadi. Bular tarkibida ishchi- 
xizmatchilar, kolxozchilar, talabalar va boshqalar b o iib , ular maxsus 
dasturga asosan o‘qitilgan va favquloddagi vaziyatlarda zararlangan 
aholiga  tinchlik  davrida  hamda jang  sharoitida  zararlanganlar  va 
bemorlarga birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish uchun tuzilgan.
Sanitar posti to ‘rt kishidan iborat:
Boshliq va uchta zvenochi.  Jihozi  -  sanitar zambili -   1,  sanitar 
tasmasi -  2,  shaxsiy himoya vositalari -  4,  sanitar xaltasi  (sumka)
-   4,  chap  q o iig a   (elkasiga)  bog‘lanadigan  qizil  xoch  emblemali 
bogiama.  SP  tinchlik  davrda  sanoat  va  muassasalarda  boiadi  va 
«Sogiiq  burchagi»ni  tuzadi. Yadroviy  zararlanish  o‘chog‘idan  SP 
bir  soatda  10  ta  zararlanganga  birinchi  tibbiy  yordam  koisatadi 
(qidirish va olib chiqishsiz).
Sanitar-drujina  ommaviy  zararlanish  o‘chog‘ida  qidirish  va 
birinchi  tibbiy  yordam  ko‘rsatish,  zararlanganlarni  transportga 
yuklash nuqtalariga olib chiqishga qatnashish, FM va FMTX boshqa 
tuzilmalari  muassasalarida  ishlash  uchun  moijallangan.  SD  tarkibi 
24  kishidan  iborat;  boshliq,  boshliqning  tarbiyaviy  ishlar  bo'yicha 
muovini,  aloqachi  (o‘zi  ham  zavxoz),  haydovchi  va  5  ta  SP,  har 
birida  4  kishi,  bir  zveno  boshligi.  Sanitar-drujina  uchun  avtobus 
yoki  yuk  mashinasi  ajratiladi.  Har  bir  drujinachi  sanitar  sumka 
shaxsiy aptechkalar, kimyoga qarshi shaxsiy paket (IPP-8) filtrlovchi 
gazniqoblar, suv uchun suvdon va hakozo bilan ta’minlanadi.
SD  zararlanish  o'choqlarida  qutqaruvchi  otryadlar  sifatida  va 
kasalxonalar bazasidagi davolash muassasalarida ishlash uchun jalb 
etilishi mumkin.
Bitta SD yadroviy va kimyoviy zararlanish o ‘choqlarida 1  soatda 
50 ta zararlanganga birinchi tibbiy yordam ko‘rsatadi. Bakteriologik 
o ‘choqda bir SDga doimiy olib borish uchun  1500 aholi biriktiriladi. 
Sandrujinachilar  FMTX 
kasalxonasida 
ishlaganida, 
asosan 
zararlanganlar va bemorlami parvarish qilish bilan shug‘ullanishadi.
144

---

Yirik  sanoat obyektlarida, muassasalarda sanitar-drujina otryadi 
tuziiadi.  SDO shtab boshlig‘ining rejasiga asosan ishgajalb etiladi. 
Tarkibi  101 yoki  125 kishidan iborat bo‘lib, unda boshqarma 5 kishi 
(boshliq,  boshliqning tarbiyaviy ishlar bo‘yicha muovuni, aloqachi 
va radist) va 4-5 ta SD bor.
SP, SD va SDO tayyorlashda qizil yarim oy va qizil xoch jamlyati 
aktiv qatnashadi.
Birinchi  tibbiy  yordam  otryadi  (BTYO) -  FMTXning  asosiy 
harakatchan  tuzilmasi  hisoblanadi  va  zararianganlar,  bemorlarga 
birinchi shifokor yordamini ko‘rsatish uchun mo‘ljallangan. BTYO 
shahar  va  qishloq tumanlaridagi  davolash-profilaktik muassasalari 
qoshida  tashkil  etiladi.  Otryadni  to‘plash  va  shaxsiy  tarkibning 
tayyorgarlik  sifati  uchun  shu  davolash-profilaktik  muassasasining 
bosh shifokori (rahbari) javobgardir.
BTYO  odatda  bitta  davolash-profilaktik  muassasasi  xodimlari 
hisobidan  tuziiadi.  Ba’zi  vaziyatlarda  yaqin  joylashgan  boshqa 
muassasalardagi  tibbiyot  xodimlari  ham jalb  etilishi  mumkin.  Bu 
davolash-profilaktika  muassasasining  rahbariga  mashg'ulotlar 
o‘tkazish, funksional boiimlarni yoyish (joylashtirish) davrida aniq 
va puxta rahbariik qilishga zamin tayyorlaydi.
BTYO  boshqarma  va  8  ta  bo‘limdan  iborat:  qabul-saralash, 
operatsiya-bogiov,  gospital,  zararlanganlami  ko‘chirish,  qisman 
sanitariya ishlovini berish va kiyim-boshlarni dezaktivatsiya qilish, 
tibbiy ta’minot,  laborator va xo‘jalik ta’minot.