X. E. Rustamova, M. D. Maxsumov, U. A. Tuymachev fuqaro muhofazasi va fuqaro muhofazasi tibbiyot xizmati

Asosiy yo‘naIishlarda nazorat qilish 
funktlarini tashkil etish
Bu  yo‘nalish  bo‘ylab  o‘choqni  yo‘qotishga  qatnashuvchi 
qo‘shimcha  kuch  va  vositalar,  sanoat  uchun  xom-ashyo,  oziq- 
ovqat  mahsulotlari  va boshqa  aholi uchun zaruriy mollar  keltiriladi. 
Temiryo‘l  stansiyalarida,  portlarda  va  aeroport  (tayyoragoh) 
larda  tibbiyot  xizmati  karantin  zonasida  olib  kiriladigan  yoki  olib 
chiqiladigan  tuzilma  va  aholining  to‘g‘riligini  nazorat  qilish  uchun 
sanitar  nazorat  punktini  yoyadi.  Material-texnik  ta’minot,  qabul- 
uzatish punkti orqali olib boriladi. Bu punktning ishi shunday tashkil 
etilishi lozimki, zonadan tashqaridagi aholini zona ichkarisidagi aholi 
bilan muloqotda boiishiga yo‘l qo‘ymasligi kerak.
Viloyat FM shtabi  ruxsatisiz  karantin zonasiga kirish,  chiqish  va 
tranzit o‘tib ketish man etiladi.
Karantin  zonasi  orqali  avtomobi!  va  temiryo‘1  tranzit  qatnoviga 
yaqin  hududlar  va  yo‘llar  dezinfeksiya  qilingandan  so‘ng  ruxsat 
berilishi  mumkin.  Avtomobi Ida  o‘tish  katta  tezlikda,  avtomobil
230

---

nazoratchisi  kuzatuvida  to‘xtamasdan  olib  boriiadi.  Temiryo‘l 
transporti  ham  katta tezlikda  olib  boriiadi.  Aholini va yuklarni  olib 
borishda transport vositalarini germetik qilish choralari olib boriiadi. 
Karantin  zonasidan  chiqqandan  keyin  (zaruriyat  bo‘lsa)  hamma 
transport vositalari zararsizlantiriladi. Karantin zonasidan aholi tartib 
bilan  chiqariladi.  Shu maqsadda chiqishdan oldin jami  chiquvchilar 
observatsiyaga  joylashtiriladi,  bular  ustidan  shu  kasallikning 
maksimal yashirin davrigacha nazorat o‘rnatiladi va bir vaqtda kerakli 
laborator tekshirishlar olib boriiadi. Observatsiyadagi aholini boshqa 
odamlar  bilan  muloqotda  bolishi  mutlaqo  mumkin  emas.  Yashirin 
davr davomida  kasal  topilmasa,  laborator  tekshirishlarda  normadan 
siljishlar  bo‘lmaganda,  tartibli  ravishda  zonadan  chiqishga  ruxsat 
beriladi. Karantin zonasiga keraklicha o‘choqni ajratish va tugatishga 
jalb  etiladigan  FMning  kuch  va  vositalari  kiritilishi  mumkin.  Bazi 
shaxslarga  (qat’iy  zaruriyat  boiganda)  karantin  zonasiga  kirishga 
ruxsat berilishi mumkin.
Spetsifik  (xos)  indikatsiya  natijalari  olingandan  so‘ng  karantinni 
saqlash  yoki  observatsiyaga  o‘tishga  qaror  qabul  qilinadi. 
Dushman  tomonidan  o‘ta  xavfli kasallik  qo‘zg‘atuvchi  (vabo,  o‘lat, 
chinchechak) yoki ommaviy kasallanish paydo boiganda (meliodioz, 
sariq lixoradka va b.) karantin rejimi saqlanadi.
Keyingi 
laboratoriya  tekshirishlarida  o‘choqda  nihoyatda 
xavfli  infeksiyalarning  qo‘zg‘atuvchilari  topilmasa  va  ommaviy 
kasalliklarning  tarqalib  ketish  xavfi  bo‘lmasa,  bunda  karantin 
observatsiya  rejimi  bilan  almashtiriladi.  Karantinni  observatsiya 
bilan  almashtirish  muhitidagi  obyektlar  dezinfeksiya  qilingandan 
yoki o‘z-o‘zidan zararsizlanganidan va BJUdagi aholi to‘la sanitariya 
ishlovidan  o‘tganidan  so‘ng  amalga  oshiriladi.  Aniq  epidemologik 
vaziyatga  qarab  karantin  yoki  observatsiya  rejimi  asta-sekin  ba’zi 
aholi punktlaridan yoki birdaniga hammasida bekor qilinadi.

---

Aholiga sanitar ishiov berish va hududlarni, inshootlarni 
ham da uy-o‘choqlarni dezinfeksiya qilish
0 ‘choqdagi  aholiga  nisbatan  sanitariya  ishlovi  o‘tkazishdan 
maqsad  -   ulaming  terilarini,  kiyimlarini  tashqi  shilliq  pardalami 
zararsizlantirish.  Shu  ishning  to‘g‘ri  tashkil  etib  o‘tkazilishi  ko‘p 
miqdorda kasallikning oldini oladi va tarqalishiga y o i bermaydi.
Sharoitga qarab shikastlanish o‘chog‘iga qisman yoki to ia  ishiov 
o‘tkaziladi.
Qisman  ishiov  berish  deganda  mexanik  yoki  dezinfeksiyalovchi 
eritmalar yordamida kiyimlarni, shaxsiy himoya vositalarini, terming 
ochiq yuzalarini artish tushuniladi.
Aholiga  qisman  ishiov  berish  uyda,  ko‘chirish  uchun  aholi 
yig‘ iladigan maydonlarda ko‘chirishdan oldin, ko‘chirish transportida 
va boshqa joy larda o‘tkaziladi.
T o ia   ishiov  berishning  maqsadi  kiyimlarni,  shaxsiy  himoya 
vositalarini,  yuzalarni  bakteriologik  vositalardan,  agentlardan  to ia  
tozalash.
Dezinfeksiyalovchi  vositalar  sifatida  shaxsiy  kimyoviy  paket 
(SHKP-8) 2% xloramin eritmasi, atir 70% spirt va boshqalar qo‘ llaniladi. 
Ularga nisbatan kundalik va yakuniy dezinfeksiya o‘tkaziladi.
Bu maqsadda kommunal (uy-joy), texnik xizmatdagi bor vositalar 
jalb etiladi,  avtodegazatsion stansiya, dezinfeksion dush qurilmasi, 
hammom, poklanish xonalari, dushlar va boshqalar.
Dezinfeksiya  va  deratizatsiya  o‘tkazish. 
BJO‘da  tibbiyot 
xizmat  faqat  zararsizlantirish  tadbirlari  o‘tkazmasdan  у ana  keng 
masshtabda dezinfeksiya va deratizatsiya oikazishi kerak.
Dezinseksiya -   kasalliklarni  yuqtiruvchi  hasharot  va kanalarni 
yo‘q qilish, u fizik-kimyoviy usulda olib boriladi.
Deratizatsiya  (epidemiologik  jihatdan  xavf  soluvchi  kemiruv- 
chilarni qirib tashlash uchun) mexanik (ushlash) va kimyoviy (zaharli 
ovqatlar) usulda o‘tkaziladi.
Oziq-ovqat  mahsulotlarini  va  suvni  zararsizlantirish.  Oziq-
232

---

ovqat  mahsulotlarini  savdo-sotiq  va  oziq-ovqat  xizmati,  suvni 
muhandislik xizmati zararsizlantiradi.  Suv  va ovqat mahsulotlarini 
zararsizlantirish sifatini tibbiyot xizmati nazorat qiladi.
Aholi orasida  sanitar oqartuv ishlari.  Keng miqyosda sanitar 
oqartuv ishlari uchun radio, televizor va ro'znomalarjalb etiladi. Bu 
uchun FMTX boshlig‘i mahalliy rahbarlar bilan muloqatda boiadi. 
U  sanitar-oqartuv  ishlari  rejasini  tuzadi,  SENM  bosh  shifokorini 
jalb  etadi,  varaqa,  suhbat  tekstlami  tayyorlaydi.  Sanitar-oqartuv 
ishlarida  aholi  tomonidan  sanitariya-gigiyena  qoidalariga  rioya 
etish,  tavsiyanomalar va boshqa  shaxsiy  himoya tadbirlariga  qatiy 
rioya etish ko‘rsatiladi.
Bundan tashqari FMTX o‘ liklarni ko‘mishni nazorat qilishi kerak. 
Dushmanning  yashirin  bakteriologik  qurol  qoilagani  to‘g‘risida 
yuqumli kasaiSar ko‘p paydo boiganda yoki oz boisada o‘ta xavfli 
yuqumli  kasal paydo  boiganda xulosaga  kelinadi.  Bunday hollarda 
«Kimyoviy  trevoga»  berilmaydi,  chunki  u  kechikkan  boiadi.  Shu 
sababli xos ernas profilaktika o‘tkazishga zarurat boimaydi, aholiga 
to ia  sanitariya  ishlovi  berish mohiyati  ham  pasayadi. Bakteriologik 
qidirishning  asosiy  vazifasi  -   o ‘choqning  aniq  chegarasini  aniq- 
lashdir.  Qolgan  tadbirlar  ro‘yxati  va  o‘tkazish  tadbiri  xuddi  o‘z 
vaqtida bakteriologik qurol qoilanganida boiganidek BJU yo‘qotish 
tadbirlariga o‘xshaydi. BJO‘ni o'rash va yo‘ qotish tadbirlarini tibbiyot 
xizmatining o ‘zi o‘tkazolmaydi. Shu maqsadda FMning qariyb barcha 
xizmat turlari qatnashadi va har bir xizmat ma’lum vazifani bajaradi.
Oziq-ovqat va suvni sanitariya ekspertiza qilish va himoyalashni
tashkil etish