X. Bob. Zax qochirish tarmoqlarini loyixalash

Км

Т

---

Suv tusar qatlamning quduq tubiga nisbatan joylashishiga qarab tugallangan va tugallanmagan quduqlar 

bo’ladi. 

Vertikal drenajda asosiy o’rinni nasos agregati egallaydi. Vertikal drenaj uchun asosan ETSV turidagi 

nasoslar ishlatiladi. 

Nasosning turi uning tushirish chuqurligiga bogliq. Xozirda ishlayotgan quduqlarning 75 % ining ko’tarish 

balandligi 25 m, 35 % esa 20 m dan oshmaydi. 

Xozirgi kunda ko’tarish balandligi 25 m dan ko’p bo’lgan 8 turdagi nasoslar ishlatiladi: 

1.ETSV - 10 - 63 - 65           5.ETSV - 12 - 210 - 25 

2.ETSV - 10 - 120 - 60         6.ETSV - 12  - 210 - 55 

3.ETSV - 10 - 160 - 35         7.ETSV - 12 - 255 - 30 

4.ETSV - 10 - 160 - 65         8.ETSV - 12  - 375 - 30 

N(20m lik uchun esa atigi 2 ta nasos mavjud. 

ETSV - 12 - 210 - 25, va  ETSV - 10 - 160 - 15 . 

Nasosni ekspluatatsiya qilishda kerakli markani tanlash muximdir. CHunki yuqori bosimli nasoslar 

ishlatilganda uning debiti drosselli qulfak orqali rostlanadi. Bu esa elektr energiyasining keraksiz isrof 

bo’lishiga olib keladi va ko’ngilsiz gidromexaniq xodisalarni keltirib chiqaradi. 

SHuning uchun vertikal drenajni ekspluatatsiya qilishda quyidagilarni nazarda tutish lozim: 

So’rib chiqarilayotgan suv tarkibidagi mexaniq aralashmalar 0,5 g/l dan oshmasligi. 

Xaqiqiy ko’tarish balandligi bilan nasosning ko’tarish balandligi mos kelishi. 

Nasosni ishlatgandan keyin sodir bo’ladigan gidravlik zarba, bosimning pulsatsiyalanish kabi xolatlarning 

sodir bo’lishiga yo’l qo’ymaslik. 

Suv minerallashganligi 25 g/l dan oshmasligi, qo’shib o’chirishlar soni kam bo’lishi (odatda yiliga 600 

marta). 

Filtr - grunt suffoziyasini bartaraf etib, nasosga bir tekis suv kelishini ta’minlaydi. 

Ko’rinishi: tirqishli, teshikli, karkas-sterjenli, graviyli va gravitatsion filtrlar. 

Sim turli filtrlarda to’rning o’lchami t = (2 .. 2,5)D50 bilan aniqlanadi. 

Graviyli filtr ishlatilganda esa uning uzunligi bilan aniqlanadi. 

Filtr govakligi bilan suv o’tkazuvchi qatlamning govakligi bir xil bo’lsa yaxshi natija beradi. 

Tik zovur xisobi. 

Vertikal drenaj xisobining bir necha turlari mavjud. 

Buning uchun quyidagi ma’lumotlar zarur: 

1)Er yuzasidan quduqning chuqurligi. 

2)Filtratsiya koeffitsiyenti ,Kf. 

3)Quduq diametri, dk 

4)Suv to’sar qatlam joylashish chuqurligi. 

---

5)Sizot suvlari satxi. 

6)Infiltratsiya suvlarining o’rtacha yillik miqdori, R. 

7)Bir yilda vertikal drenajning ishlash davomiyligi. 

8)Zax qochirish normasi. 

Aniqlanadi: 

1)Xar xil pasayishda quduqning ta’sir radiusi, Rs. 

2)Drenaj moduli va quduq debiti. 

3)Quduqning samarali ta’sir radiusiRsam. 

4)1 ta quduqning ta’sir maydoni. 

 

Quduq debiti shu quduq joylashgan xudud to’progi Kf siga bogliq. Ekspluatatsiya paytida chiqarib 

tashlanadigan suv miqdori suv muvozanati kirim va chiqim qismi farqiga qarab belgilanadi. 

Pasayish chuqurligi ortishi uchun quvvatli nasos o’rnatish talab qilinadi. SHuning uchun xam vertikal 

drenajni loyixalashda iqtisodiy qulay sizot suvlari pasayish chuqurligi va dk o’rnatilishi lozim. 

Buning uchun Ci + EH ( Ki = min bo’lishi kerak. 

Bu yerda Ci - maxsulot tannarxi 

EH - 0,15.me’yoriy koeffitsiyent 

Ki - kapital qo’yilmalar, so’m/ga. 

Agarda vertikal drenaj bir paytda sugorish uchun xam ishlatilsa, xarajatlar tez qoplanadi. 

Tik zovurning  rejada joylashishi. 

Vertikal drenajni rejada joylashtirishning 3 xil sxemasi mavjud bo’lib,ular ixtiyoriy, chiziqli, bir tekis 

joylashishi mumkin. 

I-variant. Qachonki suvli qatlamning turlicha to’yinishiga mos ravishda Q, S  va R xar xil bo’lgan xolda. 

II-variant. Bunda quduqlar 1 yoki 2 qator qilib massiv atrofida joylashtirib chiqiladi. Bu variant xududlarni 

chetdan oqib keluvchi sizot suvlari kelishidan ximoya vositasida ishlatiladi. 

III-variant. Ma’lum maydondagi sizot suvlar satxini bir tekisda pasaytirish uchun ishlatiladi. 

U yoki bu variantni tanlash quyidagi faktorlarga bogliq: 

1) Quduqning vazifasiga. 

2) Gidrogeologik va meliorativ sharoitlarga. 

3) Iqtisodiy sharoitlarga. 

4) Quduq konstruktsiyasiga. 

5) Kerakli surib chiqarish rejimiga. 

6) Rostlovchi sigimning bor yoki yo’qligiga. 

 

---

Chiziqli joylashtirishda quduqlar soni quyidagicha aniqlanadi: 

, dona                    (2.18) 

Bir tekis joylashtirishda esa: 

; dona       (2.19) 

Vertikal drenaj ishlatilganda uni boshqarishni  avtomatlashtirish  va dispetcherlik xizmatini qo’llash 

imkoniyati paydo bo’ladi. 

10.4. Suv qabul qilgichlarning turlari va ularga qo’yiladigan talablar 

 

Suv qabul qilgichlar sifatida tabiiy va sun’iy oqar suv va xavzalar (daryo, jarlik, suv ombori, katta ko’llar, 

ayrim xolda yer osti suv singdiruvchi qatlam) xizmat qilib, ular zaxi qochiriladigan maydondagi suvlarni 

o’zi oqib keladigan yoki mexaniq ko’tarish orqali qabul qiladi. 

Zah qochirish tizimining ishlashi suv qabul qilgichning imkoniyati bilan bevosita bogliq. Shuning uchun 

xam u quyidagi shartlarni qanoatlantirishi kerak. 

1) zah qochirish xududida yigilgan suvlarni o’z vaqtida olib ketish darajasida suv o’tqazish qobiliyatiga 

ega bo’lishi. 

2) quyilish joyida zax qochirish kanallari satxi tusiqqa uchramasligi, buning uchun suv qabul qilgich suv 

gorizonti kollektordagi sizot suvlari satxidan ancha pastda bo’lishi. 

3)butun uzunligi bo’yicha doimiy va mustaxkam o’zan va qirgoqlarga ega bo’lishi. 

Agar suv qabul qilgich bu talablarga javob bermasa, unda maxsus tadbirlar amalga oshiriladi: 

Suv qabul qilgichning qoniqarsiz ishlashiga olib keluvchi sabablar: 

Soxilni toshqin suvlari bosishi va qirgoq yuvilishi. 

O’zanning egri-bugriligi sababli suvning nishabligi va tezligi pasayishi. 

O’zanni begona o’tlar  va loyqa bosishi 

Xisobiy suv sarfini o’tkaza olmaydigan kichik ko’ndalang kesimi. 

Uzunlik bo’yicha ko’ndalang kesim yuzasining bir xil bo’lmasligi. 

O’zanli suv qabul qilgichda sun’iy to’siq inshootlar orqali suv dimlanishi. 

Zah qochirish xududiga nisbatan suv qabul qilgichning yuqorida joylashishi. 

Agar suv qabul qilgichlar tabiiy sharoitda yuqoridagi talablarga javob bermasa, ularni rostlanadi. 

Rostlash quyidagi tadbirlar orqali amalga oshiriladi: 

Daryo o’zanini rostlash, 

Daryodagi suv oqimini rostlash, 

Suv qabul qilgichning qirgoqlarini mustaxkamlash.