X asranboeva

Shiixs shakllanishining dastlabki bosqichlarida, ya’ni ilk bolalik davrining oxiri va bog’cha yoshining boshidagi o ’ziga-o’zi baho berishning genezisida (yuzaga kelishida) bolaning kattalar bilan bo’lgan muloqoti hal qiluvchi ahamiyatga ega bo’ladi. Bola o’zining imkoniyatlari haqida adekvat bilimga ega bo’lmaganligi tufayli kattalarning unga bergan bahosini qabul qiladi. Boshqacha aytganda bola o’zini kattalar orqali, ulaming bola haqidagi fikri orqali baholaydi. Bola bu davrda o’ziga-o’zi baho berishda to’laligicha kattalarning fikriga suyanadii. O’zi haqidagi mustaqil tasav\Tir elementlari esa biroz keyinroq paydo bo’ladi.

Meixsus taqiqotlaming ko’rsatisliicha, (B. G. >Jechayev va b.) ushbu slementlar dastlab shaxsiy sifatlar, ahloqiy fazilatlami baholashda emas, balki predmetli va tashqi xususiyatlami baholashda namoyon bo’ladi. Bu esa harakatlaming predmetdan to’liq ajralib chiqmaganligini ko’rsatadi.

Bog’cha yoshidagi bola shaxsining rivojlanishida ancha sezilarli bo’lgan o’zgarish o’zga kishining tastiqi xususiyatlarini baholashdan shaxsiy xususiyatlarini baholashga o’tishida ifodalanadi.

Barcha yosh graxihlardagi bolalarda o’zlaridaa ko’ra o’zga shaxslanai ob’ektivroq baholashlari kijzatiladi. Biroq bu yerda ham ma’lum bir farqlar uchraydi. Jumladan, katta bog’cha yoshidagi bolalar “Sizlarnjing orangizdagi eng yaxshi bola kim?” degan savolga odatda “Men” deb javob bermaydilar. Ammo bu bolaning o’ziga-o’zi beradigan bahosi pasayganini bildirmaydi. Bolalaming bimday javobni bermasliklariga sabab shundaki, bu yoshda ular ko’pincha maqtanchoqlik yaxshi emasligini biladilar. Agar o’zlarini ijobiy tomondan baholamoqchi bo’Isalar, buni ko’pincha bilvosita amalga oshiradilar. Masalan, “Sen yaxshi bolatnisan yoki yomon bolamisan?” degan savolga bolalar (bog’chaning katia guruh bolalari) “Yaxshi” yoki

“Yomon” deb javob bemiaydilar, buning o’miga “Elilmadim... Men kattalarga quloq solairian”, “Men ham 100 gacha sarashni bilaman”, “Men doim navbatchilarga yordam beraman” deb a;>rtadilar.

Bog’cha yosh d;ivrida o’ziga o’zi baho berish emosional harakterga ega bo’ladi. Bolaning boshqalarga beradigan bahosi ham shmday xususiyatga ega bo’ladi. Bola uni o’rab ttirgan kattalardan qaysi biriga ishonch his etsa, mehri tovlansa o’sha kishiga ijobiy baho beradi. Katta bog’cha yoshidagi bolalar ulami o’rab turgan kattalaming ichki oliimiga baho berishga harakat qiladilar. O’rta va kichik bog’cha yoshidagi bolalardan farqh ravishda. kattalartiing ichki olamiga anchagina chuqw va difFerensiallashgan baho beradilar.

Aniqlanishicha, bolaning guruhda egallagan mavqei uning o’ziga o’zi beradigan bahosiga ta’sir etadi. Masalan, gmuhdagi mavqei unchalik baland bo’lmsigan bolalarda o’ziga juda yuqori baho berish, aksincha guruhdagi ma^'qei ancha yaxshi bo’lgan bolaJarda o’zini past baholash tendensiyasi kuzatiladi. Bog’cha yoshining oxiri^ kelib, bolaning atrofdagilaxga beradigan bahosi ancha chuqur, to’liq detallashgan va kengaytirilgan tus ola boshlaydi.