Wydział Biologiczno-Chemiczny UwB rok akademicki 2009/2010 Tryb studiów

Wydział Biologiczno-Chemiczny UwB

rok akademicki 2009/2010
Tryb studiów

Studia stacjonarne

Kierunek studiów

Ochrona Środowiska

Rok i typ studiów

I rok, I stopień

Kod przedmiotu

0200-OS1-1GIG 0200-OS1-2GIG

Liczba punktów kredytowych ECTS

5+1

Tytuł przedmiotu

GEOLOGIA I GEOMORFOLOGIA

Imię, nazwisko i tytuł/stopień prowadzącego

Dr hab. Michał Gruszczyński

Imiona, nazwiska oraz tytuły / stopnie członków zespołu dydaktycznego

Dr hab. Michał Gruszczyński

Forma zaliczenia przedmiotu

Forma przedmiotu	Wykład	Seminarium	Zajęcia terenowe
Ogólna liczba godzin	30	30	16
Liczba godzin w tygodniu	2	2	2 dni po 8 godz.
Forma zaliczenia	Egzamin	Zaliczenie z oceną	Zaliczenie z oceną

Prerogatywy

zaliczony przedmiot: brak

Krótki opis tematyki przedmiotu

Przedmiot umożliwia poznanie procesów egzogenicznych i endogenicznych modelujących geosystem Ziemi. Umiejętność rozpoznawania skał i form geomorfologicznych umożliwia przedstawienie określonej wersji historii geologicznej terenu.

Wykład

Zawartość tematyczna poszczególnych wykładów	L. godz.
Geologia i geomorfologia, ich miejsce w naukach o Ziemi, podstawowe pojęcia i metody badawcze. Krótka historia myśli geologicznej (neptunizm i plutonizm, katastrofizm, uniformitarianizm, gradualizm, punktualizm, ekspansjonizm i teoria tektoniki płyt, teoria Gaii i białe stokrotki). Cykl sedymentacyjno-diastroficzny i odwrotne wietrzenie. Powstanie naszego wszechświata jako warunek zaistnienia procesów kształtujących geosystem Ziemi. Powstanie Układu Słonecznego i Ziemi jako planety. Planeta Ziemia jako system. I etap cyklu sedymentacyjno-diastroficznego: wulkanizm i plutonizm. Magma i jej powstawanie. Dyferencjacja magmy. Skały magmowe wylewne i głębinowe – ultrazasadowe, zasadowe, pośrednie-obojętne, kwaśne. Intruzje magmy. Wulkanizm, jego produkty i skały wulkaniczne. Formy rzeźby powstałe w wyniku wypreparowania masywów skał magmowych wylewnych i głębinowych. II etap cyklu sedymentacyjno-diastroficznego: procesy wietrzenia i uwarunkowania klimatyczne tych procesów; peneplenizacja i podstawowe formy rzeźby terenu; pokrywy zwietrzelinowe i gleby. Typy gleb i ich przeobrażenia. III etap cyklu sedymentacyjno-diastroficznego: transport i erozja; transport wietrzny, rzeczny i morski, lodowcowy i masowe ruchy powierzchniowe. III etap cyklu sedymentacyjno-diastroficznego: środowiska sedymentacji - pustynne, jeziorne i rzeczne, Facje. Typowa rzeźba eoliczna i fluwialna terenu. III etap cyklu sedymentacyjno-diastroficznego: środowiska sedymentacji – lodowcowe i morskie. Facje. Typowa rzeźba glacjalna, peryglacjalna i fluwioglacjalna terenu. IV etap cyklu sedymentacyjno-diastroficznego: diageneza, kompakcja, cementacja, lityfikacja. Powstawanie skał osadowych. Osady siliko-klastyczne. Diageneza osadów siliko-klastycznych. Osady chemiczne i ich diageneza; wczesna (eodiageneza) i późna diageneza węglanów. Węglany i ewaporaty. diageneza wczesna (eodiageneza) i późna. IV etap cyklu sedymentacyjno-diastroficznego: osady organogeniczne i ich diageneza; diageneza w warunkach płytkiego pogrzebania i katageneza; węglowodory i węgle; hydraty i klatraty. Osady silikoklastyczno-węglanowe i silikoklastyczno-ewaporatowe; konkurencja, czy współwystępowanie; reguła Hollanda i Krauskopfa. V etap cyklu sedymentacyjno-diastroficznego: subdukcja i tektonika płyt. Deformacje skał - podstawowe pojęcia. Deformacje ciągłe. Deformacje nieciągłe. Fałdy, spękania, budinaż, kliważ. Uskoki. Nasunięcia. Metamorfizm; metamorfizm regionalny, kontaktowy, dyslokacyjny. Skały metamorficzne. Sejsmiczność globu. Trzęsienia Ziemi. Tsunami. Ryfty i konsekwencje ich powstawania. Natura zapisu historii Ziemi przed powstaniem życia i mojego powstaniu. Potencjał fosylizacyjny różnych środowisk naturalnych; Czas geologiczny, jak ten czas mierzyć i gdzie jest tego czasu najwięcej. Stratygrafia – więźba geologii historycznej. Błogosławiony Niels Stensen i trzy prawa stratygrafii; skale stratygraficzne – skala chronostratygraficzna i biostratygraficzna, a także chemostratygraficzna. Hadean – od pierwszych etapów ewolucji Ziemi do powstania życia. Jak powstał Księżyc? Co wiemy hydrosferze, atmosferze i litosferze Ziemi z tamtego czasu i zaczątkach kontynentów? Prekambr – Paleogeografia archaiku i proterozoiku. Orogenezy prekambryjskie i zlodowacenia prekambryjskie – przypadek czy właściwa koincydencja? Co się stało w późnym prekambrze – niespotykanie burzliwy rozwój biosfery i następujący potem straszny kryzys prekambryjskiej biosfery – liczne scenariusze tej katastrofy. Paleozoik – stary świat; wczesny paleozoik – kambr i ordowik – paleogeografia i pozycja pierwszych kontynentów w historii Ziemi. Kolejne eksplozje życia i katastrofy środowiskowe w dolnym kambrze. Życie tworzy wszystkie nisze ekologiczne płytkich mórz i pierwsze rafy. Późny ordowik- orogeneza kaledońska i najlepiej poznane zlodowacenie kontynentalne paleozoiku. Związek zlodowacenia hirnantiańskiego i wielkiego wymierania późno-ordowickiego. Kontynenty syluru i dewonu i wielkie wydarzenie na lądach; kolonizacja lądów przez pierwsze rośliny i konsekwencje tej kolonizacji. Karbon i perm – późnopaleozoiczna paleogeografia: co się dzieje na kontynentach Pangei i Gondwany. Orogeneza waryscyjska i jej konsekwencje. Eustatyczne zmiany poziomu morza. Ogromne wahania klimatyczne – od „globalnej palmiarni” do zlodowaceń kontynentalnych. Totalny kryzys permskiej biosfery – wielkie wymieranie późno-permskie. Mezozoik: Trias i jura – Paleogeografia wczesnego mezozoiku; Pangea zaczyna się rozpadać. Wieloprzestrzenne facje kontynentalne i epikontynentalne. Nowe organizmy na lądzie (flora nagozalążkowa, dinozaury) i w morzu (gady morskie, amonitowate). Kontrowersje dotyczące klimatu triasu i jury. Kreda - Paleogeografia kredy. Rozpad Pangei i ewolucja oceanu Tetydy; rozwój Atlantyku i pierwsze udokumentowane osady basenów oceanicznych. Transgresje i regresje morskie i aberacje faun morskich. Gwałtowne zmiany klimatyczne w późnej kredzie Rozwój prowincjonalizmu faun morskich i roślin kwiatowych. Wielkie dinozaury i wielkie wymieranie kredowo-/trzeciorzędowe. Trzeciorzęd i czwartorzęd: paleogen. Paleogeografia i rozpad Gondwany; Antarktyczny Prąd Okołobiegunowy i Paratetyda. Orogeneza alpejska i laramijska. zmiany klimatyczne i początek zlodowacenia antarktycznego. Radiacja adaptatywna ssaków. Wymieranie późnopaleogeńskie. Neogen i plejstocen – częste i drastyczne zmiany klimatyczne w neogenie; zlodowacenia plejstoceńskie, ich poddział i przyczyny ich powstawania i podział klimatostratygraficzny. Ekspansja traw i wymieranie roślinożerców. Ewolucja człowieka. Holocen – Przyczyny gwałtownych zmian klimatycznych, gwałtowne eustatyczne zmiany poziomu morza i zmiany biegunowości pola magnetycznego Ziemi. Historia Bałtyku. Elementy geologii złożowej. Przegląd surowców mineralnych Polski. Rozwój antroposfery i skutki tego rozwoju.	2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2
Razem godzin	30

Seminarium

Zawartość tematyczna poszczególnych wykładów	L. godz.
Rozpoznawanie minerałów i skał magmowych wylewnych i głębinowych Rozpoznawanie minerałów i skał osadowych okruchowych i chemicznych; utwory pochodzenia organicznego Rozpoznawanie minerałów i skał metamorficznych Rozpoznawanie środowisk sedymentacyjnych; podstawowe struktury sedymentacyjne i biosedymentacyjne Rozpoznawanie sposobu zachowania skamieniałości i ichnoskamieniałości i interpretacja paleośrodowiskowa i tafonomiczna Analiza map: mapy topograficzne, mapy tematyczne, przekroje geologiczne Uwarunkowania rzeźby w zależności od budowy geologicznej Kolokwium z zakresu umiejętności rozpoznawania minerałów i skał, środowisk sedymentacyjnych i podstawowej znajomości map tematycznych Rzeźba fluwialna Formy rzeźby eolicznej Formy rzeźby erozyjnej Rzeźba glacjalna Rzeźba peryglacjalna Szkic geomorfologiczny Kolokwium końcowe	2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2
Razem godzin	30

Ćwiczenia terenowe

Zawartość tematyczna poszczególnych wykładów	L. godz.
Analiza form rzeźby Niziny Północnopodlaskiej i Południowopodladkiej: Podlaski przełom Bugu, pradolina Krzny, wzgórza glacjalne i fluwioglacjalne okolic Janowa Podlaskiego Analiza utworów powierzchniowych wybranego terenu. Waloryzacja antropogenicznych przekształceń litosfery Szkic geomorfologiczny wybranego terenu	8 4 4
Razem godzin	16

Literatura podstawowa

Allen P.A., – Procesy kształtujące powierzchnię Ziemi. PWN Warszawa 2000. Galon R., – Formy powierzchni Ziemi. Wyd. Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1979. Jaroszewski W., - Słownik geologii dynamicznej. Wyd. Geologiczne Warszawa 1985. Klimaszewski M., – Geomorfologia. PWN Warszawa 2003. Kotański Z., – Geologiczna kartografia wgłębna. Wyd. Geologiczne. Warszawa 1987. Książkiewicz M., – Geologia dynamiczna. Wyd. Geologiczne. Warszawa 1972. Migoń P., – Geomorfologia. PWN Warszawa 2009. Mizerski W., – Geologia dynamiczna. PWN Warszawa 2002. Mizerski W., – Geologia regionalna kontynentów. PWN Warszawa 2004. Mizerski W. & Orłowski S., – Geologia historyczna. PWN Warszawa 2001. Tarbuck, E., – Earth: Introduction to Physical Geology (8th ed.). Prentice Hall Prentice 2005.

Literatura uzupełniająca

Borówka R.K., – ­Dzieje Ziemi i rozwój życia. Wydawnictwo Kurpisz Poznań 2001. Dzik J., – Dzieje życia na Ziemi. PWN Warszawa 2003. Garrels R.M. & Mackenzie F.T., – Evolution of sedimentary rocks. W.W. Norton & Co. New York 1971. Jaroszewski W., – Słownik geologii dynamicznej. Wyd. Geologiczne Warszawa 1985. Mizerski W. & Sylwestrzak H., – Słownik geologiczny. PWN Warszawa 2002. Mojski J.E., – Ziemie polskie w czwartorzędzie: zarys morfogenezy. Wyd. Geologiczne Warszawa 2005. Radlicz-Rühlowa H. & Wiśniewska-Żelichowska M., – Podstawy geologii. WSiP Warszawa 1988. Roniewicz P., (red.) –Przewodnik do ćwiczeń z geologii dynamicznej. Wyd. PAE Warszawa 1999. Stanley S. M., – Historia Ziemi. PWN Warszawa 2002. van Andel T.H., – Nowe spojrzenie na starą planetę. PWN Warszawa 1997.

Warunki zaliczenia

Warunek zaliczenia egzaminu – uzyskanie z testu egzaminacyjnego więcej niż 50% punktów Warunek zaliczenia seminarium – zaliczenie sprawozdań z ćwiczeń i kolokwium Warunek zaliczenia ćwiczeń terenowych – uczestnictwo w zajęciach i wykonanie sprawozdania końcowego