boshqalardan bir jihati bilan farq qiladi, ya’ni, u o ‘zi ega boMgan
bilimlarni yoshlarga beminnat o ‘rgatadi, har bir ishda ularga nam una
bo ‘la oladi.
Abu Ali ibn Sino o ‘z asarlarida
0
‘qituvchi bolalarga ta’lim berishdek
mas’uliyatli burchni bajarishi zarurligini uqtirar ekan, ularga faoliyatda
muvaffaqiyatga erishish garovi boMgan quyidagi tavsiyalarni beradi:
1) bolalar bilan m uom alada bosiq, jiddiy boMish;
2) berilayotgan bilimning talabalar tom on id an o ‘zlashtirilishiga
e ’tiborni qaratish;
3) t a ’limda turli shakl va metodlardan foydalanish;
4) ta la b an in g xo tira si, bilim larni egallash qobiliyati, shaxsiy
xususiyatlarini bilishi;
5) fanga qiziqtira olishi;
6) berilayotgan bilimlarning eng muhimini ajratib bera olishi;
7) bilimlarni talabalarga tushunarli, uning yoshi, aqliy darajasiga
mos ravislida berish;
8) har bir so‘zning bolalar hissiyotini uyg'otish darajasida boMishiga
erishish1.
Alisher Navoiy o ‘z davrining ayrim maktabdorlari ega boMgan
sifatlar, xususan, qattiqqoMlik, ta ’magirlik va johilliklarni
qoralar ekan,
o ‘qituvchining m a ’naviy qiyofasiga nisbatan jiddiy talablarni q o ‘yadi.
Xususan, «mudarris kerakki, g‘arazi mansab boMmasa va bilmas ilmni
aytishga urinmasa, m anm anlik uchun dars berishga havas ko‘rgazmasa
va olgMrlik uchun g a p -so ‘z va g‘avg‘o yurgizmasa, nodonlikdan sallasi
katta va pechi uzun boMmasa, gerdayish uchun madrasa ayvoni boshi
unga o ‘rin boMmasa. ... Yaramasliklardan q o ‘rqsa va nopoklikdan
qochsa, nainki, o ‘zini olim bilib, necha nodonga turli xil fisq ishlarni
m umkin, balki halol qilsa, qilmas ishlarni qilmoq uchun sodir boMsa
va qilar ishlarni qilmaslik unga qoida va odat boMib qolsa. Bu mudarris
emasdir, yomon o datni tarqatuvchidir»2.
Ayni o'rinda o'qituvchi mehnatining niashaqqatli ekanligini ta ’kidlab
o ‘tadi: «Uning ishi odam qoMidan kelmas, odam emas, balki dev ham
qila bilmas. Bir kuchli kishi bir yosh bolani saqlashga ojizlik qilardi, u
esa bir to'da bolaga ilm va adab o ‘rgatadi, ko‘rkim bunga nima yetsin.
1 Rahimov S. Abu Ali ibn Sino, T a’lim va tarbiya haqida. — Toshkent, O 'qituvchi, 1967.
— 75-bet.
•’ AlisherNavoiy. M ahbub ul-qulub. Asarlar. O 'n besh tomlik. 13 tom. — Toshkent, Badiiy
adabiyot nashriyoti, 1966. —189-190-betlar.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Shunisi ham borki,
11
t o ‘dada fahm-farosati ozlar boMadi, unday
kishiga yuzlarcha mashaqqat keisa qanday boMadi. H ar qanday boMsa
ham, yosh bolalarga lining haqqi ko‘pdir. Agar shogird podshohlikka
erishsa ham unga (muallimga) qulluq qilsa arziydi.
Haq yo ‘lida kirn senga bir h a r f о ‘qitmish ranj ila,
Aylamak bo ‘Imas ado oiling haqin y u z ganj ila»'.
M ashhur pedagog Abdulla Avloniy ham o ‘z asarlarida
0
‘qituvchi
shaxsi va uning faoliyati borasidagi qarashlarni ifodalashga alohida o ‘rin
beradi. Allomaning qayd etishicha, bolaning sogMom boMib o ‘sishida
ota-onalar o ‘ziga xos rol o ‘ynasalar, uning fikriy jihatdan taraqqiy
etishida o ‘qituvchining o ‘rni beqiyos ekanligini t a ’kidlaydi. Xususan,
b o la la rn in g a qliy q o b iliy a tla r in i s h a k ll a n ti r i s h m u a l l i m l a r n i n g
«diqqatlariga suyalgan, vijdonlariga yuklangan m uqaddas bir vazifa»
ekanligini t a ’kidlab, «fikrning quvvati, ziynati, kengligi, m uallim ning
tarbiyasiga bogMiqdur»2, — deydi.
Y an A m o s K o m e n s k iy o ‘z d a v r i d a o ‘q i t u v c h i n i n g b o l a
dunyoqarashini rivojlantirishdagi roliga katta baho berib, o ‘qituvchilik
«yer yuzidagi har qanday kasbdan k o ‘ra yuqoriroq turadigan ju d a faxrli
kasb» ekanligini t a ’kidlaydi. M u a llifn in g fikricha, p e d a g o g o ‘z
burchlarini c h u q u r anglay olishi h a m d a o ‘z q a d r-q im m a tin i toMa
baholay bilishi zarur. Ya.A.Komenskiy o ‘qituvchi obrazini tasvirlar ekan,
uning shaxsida quyidagi fazilatlarning nam oyon boMishi m aqsadga
muvofiqligiga urg‘u beradi: vijdonli, ishchan, sabotli, axloqli, o ‘z ishini
sevuvchi, o'quvchilarga otalaridek m uom ala qiluvchi, ularda bilimga
havas uyg‘otuvchi, o'quvchilarni o ‘z ortidan ergashtiruvchi va diniy
e ’tiqod.
K.D.Ushinskiy
0
‘qituvchi m a ’naviyati va kasbiy faoliyatiga yuqori
baho beradi ham da ularning kasbiy m alakalarini doim iy ravishda
takomiJlashtirib borish maqsadga muvofiq ekanligi t o ‘g ‘risidagi fikrni
ilgari suradi. Mazkur g‘oyaning ijtimoiy ahamiyatini tasdiqlovchi tizim
— o ‘qituvchilarni tayyorlovchi tizimni ilk b or asoslaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
