Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

[146].  Lizing munosabatlariga kiruvchi har bir vositachi o‘zining 

funksiyasiga ega (32-jadval). 

 

32-jadval. 

Lizing munosabatiga kiruvchi vositachilar tasnifi 

 

№ Vositachilar 

Izoh 

1 2 

3 

1 

Distribyuter 

(ulgurji vositachi) 

 

bu o‘z jamg‘armasiga ega bo‘lgan, o‘zi sotib olish 

bilan shug‘ullanuvchi mustaqil firma; yirik firma-

ning xorijiy davlatdagi yagona vakili. 

 U lizing munosabatlarida to‘liq harakat qiladi. 

Ammo mulk egasi bo‘la olmaydi. Narxni belgilaydi, 

bozorni o‘rganadi, servis xizmatlarni bajaradi. 

2 Diler 

 

 

bu ishbilarmon savdogar (firma, bank) o‘z 

hisobiga va o‘z nomidan qimmatli qog‘ozlar, tovarlar, 

valutani avval xarid qilib, so‘ngra xizmatiga sotish 

maqsadida tijorat ishlari bilan shug‘ullanadi. 

 Bu mustaqil tadbirkor. O‘z hisobidan uskunalarni 

sotib oladi va iste’molchilarga sotadi. 

 Diler daromadi sotib olinadigan va sotiladigan 

---

 

236

tovarlar o‘rtasidagi farqdan keladigan tushumdan 

iborat bo‘ladi. 

3 Broker 

 

bu fond, tovar, valuta birjalarida oldi-sotdi 

bitimlarini tuzishda vositachi (dallol) lik qiladigan 

ayrim shaxs yoki firma. Brokerlar odatda mijoz 

topshirig‘iga ko‘ra va uning hisobiga ish yuritadi, 

kafolat beruvchi hisobiga o‘z nomidan savdo bitimlari 

tuzishi mumkin. Yirik brokerlik idoralari xaridorga 

qarz berishda banklar bilan hamkorlik qiladi, ayrim 

hollarda o‘zlari kreditor bo‘ladilar, bitimlarni 

bajarilishiga kafillikni ham o‘z zimmasiga oladilar.  

 Ular  o‘z  mijozlarining nomidan, ularning 

topshiriqlariga binoan harakat qiladilar. Tomonlar 

manfaatlarini muvofiqlashtirishga harakat qiladilar. 

Ammo riskni o‘z zimmasiga olmaydi.  

4 Komissionerlar 

 

bu pulli xizmat ko‘rsatish, biror ish bajarish 

bo‘yicha shartnomada ko‘rsatilgan bir tomon bo‘lib, u: 

→  dallol sifatida muayyan tovarlarni komissiyaga 

qabul qiladi. Bu tovarlar sotilgandan keyingina uning 

haqini egasiga to‘laydilar; 

→  o‘z nomidan oldi-sotdi qiladi, ammo mijoz 

hisobidan; 

→  agar o‘z vakolatini suiiste’mol qilib zarar ko‘rsa, 

unga javob berishni o‘z zimmasiga oladi.  

5 Makler 

 

 vositachi, ammo bitim tuzmaydi, balki bitim 

tuzish uchun xaridorni jalb etadi. Buning uchun 

vositachilik haqi oladi.  

U manfaatdor tomonlarni uchrashtiradi. Ammo o‘zi 

bitim tuzishda qatnashmaydi. 

6 Konsignator 

 

sotiladigan tovarlar qo‘lida bo‘lgan, lekin uning 

egasi bo‘lmagan vositachi. U ishlab chiqaruvchilar-

dan uskunalarni komission narxda sotib oladi va 

sotuvchi narxidan past bo‘lmagan narxda sotishni 

ta’minlaydi. Mulkka bo‘lgan egalik huquqi mulkni 

yetkazib beruvchi tomonida saqlanib qoladi. 

7 Ishonchli 

vakil 

 

oldi-berdi munosabatlarini o‘z nomidan, shuning-

dek, firma topshirig‘i bilan amalga oshiradi. Topshiriq-

shartnomada o‘rnatilgan vakolat doirasida faoliyat olib 

boradi. 

8 

Ishlab chiqaruvchi 

(yoki iste’molchi) 

agenti 

 

yuridik yoki jismoniy shaxs bo‘lib, firmaning 

hisobidan yoki uning nomidan, uning xizmatchisi 

bo‘lmay turib, boshqa shaxsning topshirig‘i bo‘yicha 

operatsiyalarni amalga oshiruvchi shaxs. U muayyan 

bir obyekt emas, balki bir necha obyekt oldi-sotdisini 

---

 

237

amalga oshirish vakolatiga ega.  

9 Kommivoyajer 

 

bular yirik savdo firmalarining xaridorlarga 

namunalar, kataloglar, ko‘rgazma varaqalar asosida 

tovarlar taklif etadigan sayyor vakillar, savdo bo‘yi-

cha vositachilardir. 

 

 Ular nafaqat mulkni sotadilar, shu bilan bir qator-

da lizing obyektini iste’molchiga yetkazib beradilar.  

10 Maslahatchilar 

 

oldi-sotdi shartnomasida kelishilgan summaga 

qarab foiz olish evaziga ishbilarmonlar doirasida 

lizing xizmatlari bozorini tadqiq qiladi. Ammo ular 

daromadlar taqsimotida qatnashishmaydi va buyurt-

machilarga kafillik bermaydi.