Vrach nazorati fani bo’yicha o’zlashtiradigan

Pertsentilli usuli.
 Pertsentillar – bu shunday ko’rsatkichlarki, o’sib borish 
darajasi  bo’yicha  qatorda  joylashish  o’rni  bo’yicha  aniqlanadi.  Amaliyotda  bir 
necha xil pertsentillar qo’llaniladi: R
3
, R
10
, R
25
, R
50
, R
75
, R
90
, R
97
. Agar alohida 
tekshirilayotgan  belgi  R
25
  dan  R
70
  gacha  oraliqda  joylashsa  kattalik  me’yorga 
mos  keladi.  Agar  antropometrik  ko’rsatgich  R
10
  dan  R
25
  gacha  va  R
75
  dan  R
90
 
gacha  bo’lsa,  uning  bahosi  mos  ravishda  o’rtachadan  past  yoki  yuqori 
hisoblanadi.  Agar  kattalik  qiymati  R
3
-R
10
  gacha  va  R
90
-R
97
  gacha  bo’lsa 
baholash  past  yoki  yuqori  hisoblanadi.  Agar  kattalik  qiymati  R
3
  gacha  va  R
97
 
dan ko’p bo’lsa, baholash juda past yoki juda yuqori hisoblanadi. 
Jismoniy  rivojlanishning  asosiy  kriteriylariga  quyidagilar  kiradi:  tana 
uzunligi, tana og’irligi, ko’krak qafasi aylanasi, O’TS. Bizni nuqtai nazarimizda 
sub’yektning  jismoniy  rivojlanishini  aniqlashda,  bu  ko’rsatkichlardan  tashqari 
bel  mushak  kuchini  dinamometrik  ma’lumotlarini  hisoblash  kerak.  Tana 
og’irligini  JSJ  tomonidan  taklif  etilgan  Ketle  indeksi  bo’yicha,  O’TS  ni  uning 

---

 
39 
nisbiy  ko’rsatgichlari  bo’yicha  tavsiflamoq  yaxshidir.  Jismoniy  rivojlanishni 
korreksiyasiga  kelganda,  birinchidan  tana  og’irligini  meyyorlashdan  boshlash 
kerak, chunki ortiqcha tana og’irligiga ega bo’lgan insonlar har xil ma’lumotlar 
bo’yicha 30-50% gacha o’zgarib turadi. Tana og’irligini me’yorlashtirish tiriklik 
va  indeksning  nisbiy  ko’rsatkichlarini  o’sishiga  olib  keladi.  Tana  og’irligini 
kamaytirishning eng qulay usuli shundan iboratki, kun davomida energiya sarfi 
ovqat bilan tushayotgan energiyadan ko’p bo’lishi kerak. Katobolizm jarayonini 
stimullovchi  vosita  sifatida  ratsional  mushak  faoliyati  hisoblanadi.  U  dinamik 
tavsifga ega bo’lgan mashqlardan, ya’ni o’z ichiga ko’pgina mushak guruhlarini 
qamragan  bo’lishi  kerak.  Umuman  mashqlarning  jadalligi  o’rtacha  bo’lib, 
qisqacha  10-15  soniyali  bo’lib  katta  va  juda  katta  faollikkacha  o’sishi  bilan 
borishi  kerak.  Mashq  davomiyligi  1-1,5  soat.  Mashqlarning  shunga  o’xshash 
tavsifi aerob ko’rsatkichlarning rivojlanishida maksimal O
2
 iste’mol qilish ham 
yaxshi vosita hisoblanadi. 
Tana  og’irligi  kam  bo’lganda,  kulturistik  mashq  usulidan  foydalanish 
bilan  birga,  oqsil  moddasi  yetarli  bo’lgan  oziq-ovqatlarni  iste’moli  tavsiya 
etiladi.  Jismoniy  zo’riqishlarninig  har  xil  mushak  guruhlari  uchun  o’rtacha 
og’irlikda  ko’pgina  miqdorda  qaytarilishi  bilan  bajarilishi  kerak.  Bunday 
mashqlar 2-3 minut dam olish intervali bilan 6-8 marta qaytarilishi kerak. Faol 
massaning o’sishi mushak kuchini o’sishiga ham olib keladi.