Urganch davlat universiteti «ilmiy izlanish asoslari» fanidan

Deduktsiya va induktsiya tadqiqot ob’ektini o’rganishda va mantiqiy xulosalar chiqarishda o’ziga xos taxlil va sintez xisoblanadi.
Deduktsiya umumiydan xususiyga bo’lgan mantiqiy xulosalarga asoslanadi. U matematika va mexanikaning qonunlarini yaratishda qo’llaniladi. Induktsiya deduktsiyaga qarama-qarshi bo’lib, mantiqiy xulosalar xususiydan umumiyga tomon amalga oshiriladi. Bu ikki usullar ham bir-biri bilan bog’liq va bir-birini to’ldiradi. Induktsiya taxminiy bilimlar beradi, deduktsiya esa, yangi, aniq va to’g’ri bilimlarni egallashga zamin yaratadi.
Modellashtirish usulida tadqiqot ob’ektining asosiy xossalari sun’iy sistema, ya’ni modelda o’rganiladi. Model ob’ekt bilan ko’p jixatdan o’xshash bo’ladi, ular orasida deyarli farq bo’lmaydi.
Modellashtirishning tuzilmasi quyidagichadir:

1. 
   Masalaning qo’yilishi
   
2. 
   Modellashtirishni yaratish va tanlash
   
3. 
   Modellashtirishni o’rganish
   
4. 
   Model bo’yicha olingan bilimlarni originalga ko’chirish.
   

Gepotetik usul – gipotezani ishlab chiqishga asoslanadi. U amaliy fanlar uchun asosiy metod xisoblanadi, ilmiy eksperimentda qo’llaniladi.
Tarixiy metod – ob’ektning tug’ilishini, shakllanishi va rivojlanishini xronologik ketma-ketlikda o’rganishga asoslangan. Texnik soxalarda kam qo’llaniladi.
Ideallashtirish deb – amaliy jihatdan mavjud bo’la olmaydigan ob’ektlarni fikran xayolda qurish jarayoniga aytiladi.Uning maqsadi real ob’ektlarni ularga tegishli bo’lgan xossalardan xayolan maxrum qilish va gipotetik xossalar bilan to’ldirishdar. Har qanday ideallashtirish faqat ma’lum bir chegarada amalga oshirilishi mumkin.
Nazariy tadqiqot metodlar. Nazariy tadqiqot metodlariga umumlashtirish, aksiomatik va abstraktsiyalash metodlari kiradi.
Umumlashtirish deb umumiy holatni shakllanishi va ob’ektlar majmuasidagi eng ahamiyatli munosabatlarni aniqlash metodiga aytiladi. Umumlashtirish yangi ilmiy tushunchalarni hosil bo’lishi va yangi qonun va nazariyalarni shakllanishi uchun vosita hisoblanadi.