Toshkent moliya instituti ijtimoiy soha iqtisodiyoti fanidan

Ўзбекистонда аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш ва ижтимоий хизматлар тизимини ривожлантириш ҳолати

Собиқ Иттифоқда ижтимоий соҳа хизматларининг асосий ишлаб чиқарувчиси ва асосий истеъмолчиси бўлиб давлат ҳисобланган. Мулкнинг бир қисмига касаба уюшмалари, колхозлар ва бошқа ижтимоий ташкилотлар эгалик қилишган. Хусусий мулкчилик йўқ бўлган десак ҳам бўлаверади. Давлатнинг бошқа ташкилотларидаги роли ижтимоий соҳада ресурсларнинг тақсимланиши жуда кам бўлган. Бозор иқтисодиётига ўтиш даврида ижтимоий соҳада рақобат пайдо бўлади ва мукчиликнинг турли шакллари ташкил этилади.
Умуман «аралаш» иқтисодиётнинг принциплари ижтимоий соҳада ўз самарасини кўрсатади, чунки фақат давлат механизми ёки фақат бозор механизми ижтимоий талабларни қондиришда самарасиздир. Ижтимоий соҳада фақат бозор механизмидан фойдаланиш бутунлай нотўғри. Чунки аҳоли бир хил гуруҳларни (ишсизлар, саводсизлар, уй-жойсизлар) моддий томондан қурби етмаса, ушбу хизматлардан фойдалана олмайдилар. Шартли бепул хизматларга, масалан бошланғич ва ўрта мактабларда ўқиш, ҳар хил инфекцияларга қарши вакцинациялаш ва бошқалар киради. Айрим харажатлари юқори бўлган тармоқларда, масалан, музейлар, қисман тўланадиган механизми қўлланилади. Яъни, харажатларнинг асосий қисмини давлат ўз устига олади. Лекин шу хизматлардан фойдаланган аҳоли ҳам уларга пул тўлайди. Масалан, кўргазмаларга, спорт мусобақаларга сотиб олинадиган билетлар. Ижтимоий хизматларнинг асосий қисмига аралаш тўловлар механизми афзалроқдир. Ижтимоий хизматларнинг айрим соҳаларида эса хусусий бозор механизми афзалроқдир. Масалан, шоу-бизнес, киноматографияда, бизнес мактабларининг фаолиятида. Бу ерда давлатнинг роли жамият аъзоларини ноижтимоий жараёнлардан ҳимоя қилишдан иборатдир. Шу билан бир қаторда давлат ушбу соҳалардаги нотижорат фаолиятни қувватлайди. Масалан, нотижорат кинемотограф.

Такрорлаш учун савол ва топшириқлар

1. 
   Ижтимоий соҳани тартибга солишда давлатнинг роли нимадан иборат?
   
2. 
   Ўзбекистонда аҳолини ижтимоий ҳимоя тизимини яратиш босқичлари ва йўналишлари?
   
3. 
   Ижтимоий соҳани тартибга солишда бозор механизмининг аҳамияти қандай?
   
4. 
   Ижтимоий ёрдамнинг қандай турлари мавжуд?
   
5. 
   Жамиятнинг ижтимоий таркибини тузиш учун давлатнинг ижтимоий йўналишларининг асосий вазифаси нимадан иборат?
   
6. 
   Ўзбекистонда аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш ва ижтимоий хизматлар тизимини ривожлантириш ҳолатини баҳоланг!
   
7. 
   Ижтимоий соҳа тармоқлари фаолиятини қўллаб-қувватлашда давлат дастурларининг аҳамияти қандай аҳамият касб этади?
   

2.