Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

himoya  kelishuvi
  to‘g‘risida 
shartnoma  shartlari  joriy  etiladi,  bu  shartlar  eksporter  va  importer 
o‘rtasida  tuziladigan  shartnoma  va  kontraktlarda  ko‘zda  tutiladi. 
Bretton  –  vudse  valyuta  tizimi  inqirozigacha  bo‘lgan  davrda  va  oltin 
pariteti  bekor  qilinguncha  oltin  kelishuvlari  qo‘llanilar  edi,  bunda 
to‘lov vositasining pariteti oltinga nisbatan o‘zgaradigan farq summasi 
proporsional ravishda to‘lab berilgan.  
Valyuta  kelishuvi
  –
  eksporter  va  importeriga  to‘lov  vositasining 
qadrsizlanishidan  himoya  qilish  bo‘lib,  to‘lov  valyuta  kursining 
o‘zgarishi  natijasida  vujudga  keladigan  farqni  proporsional  tarzda 
to‘lab berish haqidagi kelishuvdir.  
Akkreditiv. 
Xalqaro  hisob  –  kitoblar  ichida  akkreditiv  juda  ko‘p 
qo‘llaniladigan  pul  o‘tkazmalarining  shakli  hisoblanadi.  Akkreditiv 
bilan hisob – kitobda importer benefitsarning nomiga akkreditiv ochish 
yuzasidan topshiriq beradi, akkreditiv summasi benefitsarning tovarlar 
etkazib  berganligi  yoki  xizmatlarni  ko‘rsatganligini  tasdiqlovchi 
hujjalari asosida uning hisobiga o‘tkaziladi. 
Xalqaro  akkreditiv  bilan  hisob  –  kitoblarni  amalga  oshirishda 
quyidagi tomonlar ishtirok etadi: 

 
importer, bankka akkreditiv ochish uchun murojaat qiluvchi; 

---

346 

 
emitent – bank, akkreditiv ochuvchi bank; 

 
avizo  qabul  qiladigan  bank,  ushbu  bank  importer  bankida 
benefitsar  nomiga  akkreditiv  ochilganligi  haqida  xabarni  eksporterga 
etkazadi va to‘lovni amalga oshiradi; 

 
benifitsar – eksporter, uning hisobiga akkreditiv ochiladi. 
Xalqaro hisob – kitoblarning akkreditiv shakli eksporterga to‘lovni 
kafolatlashi  bilan  alohida  ahamiyat  kasb  etadi,  chunki  eksporter  va 
importer  o‘rtasida  tuzilgan  shartnoma  summasi  oldindan  eksporterga 
xizmat  ko‘rsatadigan  bankning  akkreditiv  hisobvarag‘iga  o‘tkazib 
beriladi.  Shuning uchun  eksporterlar  xalqaro  hisob –  kitoblarda  to‘lov 
qobiliyati  nisbatan  past  importerlar  va  siyosiy  –  iqtisodiy  jihatdan 
beqarorlik  mavjud  bo‘lgan  mamlakat  eksporterlari  to‘lovlarni  amalga 
oshirishda ushbu shakldan foydalanishni afzal ko‘radi.  
Akkreditiv  qo‘llanilishi  darajasiga  qarab  quyidagi  turlarga 
bo‘linadi. 
1.  Emitent  –  bank  akkreditivning  shartlarini  o‘zgartirish  nuqtai 
nazaridan,