Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

 
Birinchi jahon urushi va undan keyingi davr (1914 – 1926 yy.) 
Klassik  oltin  standarti  pul  tizimi  mukammal  bo‘lib,  hozirgi 
kungacha  insonlar  undan  samaraliroq  va  qulayroq  pul  tizimini  o‘ylab 
topa olishmagan. O‘z navbatida “Agar oltin standarti mukammal amal 
qilgan  bo‘lsa,  nima  uchun  muomaladan  yo‘qoldi  degan  savol 
tug‘iladi.”  Buning  asosiy  sababi,  davlatning  pul  tizimiga  aralashu-
vining  ortishi  va  banklarning  o‘z  majburiyatlarini  to‘liq  bajarmasligi 
oqibatida  pul  tizimining  izdan  chiqishidir.  Birinchi  jahon  urushi 
natijasida  urushda  ishtirok  etgan  barcha  davlatlarda  xarajatlarning 
oshishi  natijasida  pul  taklifini  haddan  ziyod  ko‘paytirishga  majbur 
bo‘ldilar. O‘zaro urushda ishtirok etayotgan mamlakatlarda inflyatsiya 
darajasi shu darajada yuqori ediki, ular xarajatlarni qoplash maqsadida 
emissiya  qilingan  qog‘oz  pullar  oltin  va  boshqa  qimmatbaho  metallar 
bilan ta’minlanmagan edi. Shu tariqa ushbu davlatlar oltin standartidan 
voz kechdilar va o‘zlarini bankrot deb e’lon qildilar.  
Urushda  ishtirok  etgan  davlatlar  ichidan  faqatgina  AQShda 
dollarning  taklifi  belgilangan  me’yoridan  orttirilmadi.  O‘z  vaqtida 
boshqa  davlatlarda  devalvatsiyaning  ortishi,  o‘zaro  turli  valyutaviy 
to‘siqlarning  yuzaga  kelishi,  bojxona  tariflari  va  kvotalarining  joriy 
qilinishi natijasida xalqaro savdo va investitsiya faoliyati izdan chiqdi, 
bu esa  mamlakat  pul tizimiga jiddiy salbiy ta’sir ko‘rsatdi. Inflyatsiya 
oqibatida  Angliya  funti,  Frantsiya  franki,  Germaniya  markasi  oltinga 
nisbatan  qadrsizlandi.  Bu  hol  keyinchalik  dollarning  ham  oltinga 
nisbatan  kursini  tushishiga  olib  keldi.  Ushbu  vaziyatda  dunyo  pul 
tizimi  inqirozga  uchragan  va  dunyoning  yetakchi  ekspertlari  va 
siyosatchilari  iqtisodiy  barqarorlikni  ta’minlovchi  oltin  standartiga 
qaytish ustida bosh qotirayotgan edi. 

---

327