Toshkent farmatsevtika instituti tibbiy va biologik fanlar kafedrasi mikrobiologiya, virusologiya va

Bakteriologik tekshiruv. 
Tekshiriluvchi materialdan sof kultura ajratib olish uchun material 
maxsus elektiv — ivitilgan qon zardobli agarga va Klauberg muhitiga (tellurit natriyli oziqli 
agarga gliserin va fibrinsizlantirilgan qon qo’shilgan) ekiladi (sxema 7). Bu muhitlarda kokklar va 
tomoqda uchraydigan boshqa mikrofloralarning o’sishi to’xtatilib, bo’g’ma bakteriyalarining 
o’sishi uchun esa imkon yaratiladi. Ekmalar termostatga 37°S 18-48 soat qo’yiladi. 
2-kun
. Bo’g’ma tayoqchalari zardob qo’shilgan GPA yumaloq, mayda, markazi zichlashgan 
koloniyalarni hosil qiladi. Koloniyalar baravar o’sganda muhit yuzasi saxtiyon terisini eslatadi. Bu 
muhitda o’sgan koloniyalardan surtma tayyorlanib Gram, Neysser usullarida bo’yaladi, surtmada 
tipik bo’g’ma tayoqchalari topiladi. 

---

158 
Telluritli muhitda (bu muhit bo’g’mani ko’payishini ham sekinlashtiradi, 24 soat ichida 
koloniyalari o’smasligi mumkin, shuning uchun 48 soatga termostatda qoldiriladi) bo’g’ma 
bakteriyalari, telluritni metal telluritgacha qaytaradi va muhitda koloniyalari qora jigarrang 
bo’lishi mumkin. Bu muhitda bo’g’ma qo’zg’atuvchisi kultural xususiyati bo’yicha 3 biovari 
tafovut qilinadi: gravis biovari kulrang qora rangdagi yuzasi radial markazdan periferiyaga 
ketgan chiziqchali, ko’rinishi “Margarit” guliga o’xshash (R-koloniya); mitis tipi esa — mayda, 
yumaloq, bo’rtgan yuzasi silliq, qirralari (S-koloniya); intermedius mayda, quruq, qora kulrang 
chetlari notekis (RS yoki SR yaqin). Oxirgi yillarda bo’g’maning to’rtinchi biovarini (bilfantis) 
ham tafovut qilishmoqda. Bu biovar mitis tipiga yaqin turadi (76-rasm). Telluritli muhitda o’sgan 
koloniyalardan odatda surtma tayyorlab, bo’yab o’rganilmaydi, chunki tellurit bakteriyalar 
morfologiyasiga ham ta’sir etib, ularni o’zgartirishi mumkin. Sof kulturasini ajratib olish uchun 
zardob qo’shilgan GPA ekiladi (zardob qo’shilgan muhitlarda qo’zg’atuvchi o’zining morfologik 
va boshqa xususiyatlarini tiklab oladi) va termostatga qo’yiladi. 
3-kun
. Ajratib olingan kulturalar o’ziga o’xshash, ammo patogen bo’lmagan 
korinobakteriyalardan morfologik xususiyatlari, saxaroza, glyukoza, kraxmallarni parchalashi, 
sistinaza fermenti va toksigenlik va antigenlik xususiyatlari bo’yicha farqlanadi (50-jadval). 
Bo’g’ma bakteriyalarining toksin ishlab chiqarish xususiyatlarini aniqlash diagnostikada 
eng muhim xususiyatlardan biri hisoblanadi, chunki bo’g’ma qo’zg’atuvchisini tabiatda ikki xil 
shtammi uchraydi. Birinchisi toksigen odamda bo’g’ma kasalligini keltirib chiqaradi, ikkinchi tip 
shtammi esa toksigen bo’lmasligi mumkin, amaliy ahamiyati yo’q. Shuning uchun bo’g’maning 
toksigenligi albatta aniqlanadi va shu asosda asosiy tashhis qo’yiladi. Oxirgi yillarda bo’g’maning 
toksigenlik xususiyatini aniqlashni birqancha usullari taklif qilingan (laboratoriya hayvonlarida, 
hujayra kulturasida va gelda diffuziya presipitasiya reaksiyasi). Amaliyotda ko’proq gelda 
diffuziya presipitasiya reaksiyasi qo’llaniladi.