Toshkent farmasevtika instituti toksikologik kimyo kafedrasi

Toksikologik ahamiyati. Kodein tibbiyotda keng miqyosda qo‘llaniladi, narkotik ta’siri tufayli organizm bu moddaga o‘rganib qolishi mumkin.
Kodein o‘zining kimyoviy tuzilishi jihatidan morfinga juda o‘xshash, ammo organizmga fiziologik ta’siri bo‘yicha morfindan farq qiladi. Kodein nervlarning sezuvchi uchlarini butunlay falajlamaydi, ko‘z qorachig‘ini toraytirmaydi, yo‘tal markazlariga ta’sir etib, yo‘talni to‘xtatadi. Tibbiyotda kodein asos va fosfatli tuzi holida qo‘llaniladi. Kodein - analgin, amidopirin, kofein, fenobarbital va shu kabi moddalar bilan birgalikda bosh og‘riganda va nevralgiyani davolashda qo‘llaniladi.
Kodeinni ko‘p miqdorda qabul qilish organizmni zaharlaydi va bunda xuddi morfindan zaharlangandagi kabi alomatlar paydo bo‘ladi. Kodeinning bir martali eng yuqori dozasi 0,05 g.
Metabolizmi. Ko‘p miqdor kodein istemol qilinsa morfin bilan zaharlangandagi kabi alomatlarni paydo qilishi uning organizmda parchalanib morfin hosil qilishidan darak beradi:

Kodein organizmda uch xil metabolitlanadi. Bir qismi glyukron kislotasi bilan birikib, glyukronid holida peshob bilan ajralib chiqadi. Qisman O-demetillanib - morfin, N - demetillanib - norkodein hosil qiladi, ular ham glyukronid kislotasi bilan komplekslanib peshob bilan chiqariladi. Juda oz qismi o‘zgarmagan holda peshob bilan ajraladi. Organizmga tushgan kodein 24 soat davomida organizmdan to‘liq yo‘qotiladi.

Kimyo toksikologik tahlillarda kodeinga tekshirish olib borish shart. Uni biologik ob’ektdan ajratib olish uchun nordonlashtirilgan suv yoki spirt usullaridan foydalaniladi. Ishqoriy muhitda to‘liq ekstraksiyalanadi.