|
Opiy, omnapon
Opiy (qora dori), qoramtir-qo‘ng‘ir rangga ega, o‘ziga xos hidli quyuq qoldiq yoki kukun. Mazasi achchiq.Suvda qisman eriydi, suvli eritmasi nordon muhitga ega. Opiy tarkibida 11,1 % morfin, 8-10 % narkotin, 1,5-3 % kodein, hamda tebain, papaverin kabi alkaloidlari borligi adabiyotlarda keltiriladi.
Opiyning tarkibi alkaloidlarga juda boy bo‘lib, ularning soni 50 dan oshadi. Ularning opiyga nisbatan umumiy miqdori esa 15-20% gacha boradi. Bu alkaloidlar opiy tarkibida mekon kislotasi bilan birikkan tuzlari holida uchraydi. SHuning uchun ham opiy bilan zaharlanish yuz bergan taqdirda sud kimyogarlari ashyoviy dalillar tarkibida morfin, narkotin alkaloidlaridan tashqari mekon kislotasini ham aniqlashlari talab qilinadi. Opiy tarkibida yana oqsil moddalar, karbon suvlar, tuzlar, organik kislotalar va mekonin bo‘lishi mumkin.
Tibbiyotda opiy quritilib, maydalangan kukuni, ekstrakti, spirtli eritmasi, tabletkasi holida qo‘llanilgan. SHuningdek quruq ekstrakti omnapon (pantopon) esa opiy alkaloidlari morfin, kodein o‘rnida qo‘llaniladi.
Opiy hamda opiy asosida olinadigan barcha dori vositalari narkotik ta’sirga ega va “morfinizm” xastaligini keltirib chiqaradi.
Opiy saqlovchi va undan ajratib olingan moddalar tibbiyotda turli og‘riqli oshqozon - ichak xastaliklari, xalokatga uchrash kabi noxush holatlarda og‘riq qoldiruvchi, shokka qarshi vosita sifatida qo‘llaniladi.
Opiy oshqozon-ichaklar orqali shimilib yoki parenteral yo‘l bilan qonga tushadi. Opiyni chekilsa o‘pka orqali to‘g‘ridan-to‘g‘ri birikmagan holda qonga so‘riladi.
Morfin, kodein, narkotin va mekon kislotasini aniqlanishi tekshiriluvchi namunada opiy borligini isbotlaydi. Ammo mekon kislotasini aniqlash reaksiyasini sezgirligi kamligi hamda biologik ob’ektda tez parchalanishi sababli tekshiriluvchi na’munada kamida 0,05g opiy bo‘lsa aniqlanishi mumkin. SHuning uchun qo‘shimcha mekonin moddasini aniqlash tavsiya etiladi. Mekon kislotasini aniqlanishi toksikologik kimyo tahlillarida opiy va omnoponni farqlash uchun ham ahamiyatli.
Omnapon
Omnopon – tarkibi opiy tarkibidagi alkaloidlarni gidroxlorid tuzlari aralashmasidan iborat. Uning tarkibi 50% morfin va 32-35% boshqa alkaloidlardan iborat bo‘lib, qizg‘ish-sariq rangli kukun. U suvda (1:15), etil spirtida (1:50) eriydi. Suvli eritmasini chayqatilsa kuchli ko‘piradi. Omnapon tibbiyot maqsadlari uchun kukun va ampulalar holida ishlab chiqariladi. Ampuladagi 1 % eritmasi 6,7 mg morfin, 2,7 mg narkotin, 0,72 mg kodein, 0,36 mg papaverin va 0,05 mg tebain saqlaydi.
Kimyo toksikologik tahlil natijasida biologik ob’ektda morfin, kodein va narkotinlar borligi aniqlansa omnapon bilan zaharlangan degan xulosaga kelinadi. Omnapon tarkibida mekon kislotasi va mekonin bo‘lmaydi.
Morfin
M orfin - opiyning asosiy alkaloidi. Uni 1806 yilda ko‘knori mevasidan ajratib olingan. Kimyoviy tuzilishi esa 1925 yilda aniqlangan. Hozir morfinni sintezlab olish usuli ham ma’lum, lekin ko‘knoridan olinadigan opiy hamon morfinning asosiy xom ashyosi bo‘lib qolmoqda.
Bu alkaloidni uxlatuvchi ta’sirga ega ekanligi sababli “uyqu xudosi” (Morfeya) nomi bilan bog‘lab “morfin” deb ataganlar.
Asos holidagi morfin mayda romb shaklidagi kristall kukundan iborat, uning suyuqlanish harorati 253-2540С. Morfin asosi sovuq suvda (1 : 5000), qaynoq suvda (1:500), efirda (1:10600), benzolda (1 : 1600), xloroformda esa, (1 : 1500) yomon eriydi. Sovuq spirta (1:250), qaynoq suvda (1 : 30) bir oz yaxshi eriydi. Morfinning suvli eritmasi ishqoriy xossaga ega, u kislotalar bilan oson eruvchi tuzlarni hosil qiladi. Ishqor eritmalarida ham morfin yaxshi eriydi, bunda morfolyat moddasi hosil bo‘ladi:
Tibbiyotda uning quyidagi tuzlari ishlatiladi.
Morfin atsetati - spirtda (1:100), suvda (1:2,5) yaxshi eriydi.
Morfin gidroxloridi - etil spirtida (1:100), suvda (1:23) yaxshi eriydi.
Morfin sulfati - suvda yaxshi (1:21), etil spirtida (1:1000) kuchsiz eriydi.
Morfin tartarati - suvda (1:10), etil spirtida (1:1000) yomon eriydi.
Barcha tuzlari dietil efirida va xloroformda deyarli erimaydi.
Morfin alkaloidi oqsil moddalar bilan birikib, juda tez murakkab konyugatlar hosil qiladi. Bu birikmalar nordonlashtirilgan spirt yoki nordonlashtirilgan suv usullari yordamida biologik ob’ekt tarkibidan to‘liq suyuqlik qavatiga o‘tmaydi. Natijada sud kimyogari morfinning asosiy qismini yo‘qotadi. Tahlil vaqtida morfinning ko‘p qismini yo‘qolishiga sabab birinchidan, uning biologik ob’ektlar tarkibi bilan barqaror komplekslar hosil qilishi bo‘lsa, ikkinchidan sud kimyosida ishlatiladigan xloroform va efir kabi organik erituvchilarda yomon erishi bilan izohlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
