Toshkent davlat yuridik universiteti

9- BOB. YERLARNI HUQUQIY MUHOFAZA QILISH  
 
Yerlarni huquqiy muhofaza qilish tushunchasi. Tuproqni muhofaza 
qilish  va  uning  sifatiga  oid  ekologik  me’yorlashning  huquqiy  asoslari. 
Tuproqni muhofaza qilish va uning sifatiga oid ekologik me’yorlashning 
huquqiy asoslari.  
 
Yerlarni huquqiy muhofaza qilish tushunchasi
 
 
Yerlarni  muhofaza  qilish  masalasi  jamiyatning  muhim  ijtimoiy-
iqtisodiy,  siyosiy  va  ekologik  ahamiyatga  molik  bo‘lgan  vazifalaridan 
biridir.  Chunki,  jamiyatning  moddiy  farovonligi,  mavjudligi  va  kelajak 
avlodlarning  taqdiri  tabiatning  bebaho  boyligi  bo‘lgan  yerga  nisbatan 
ehtiyotkorona  munosabatda  bo‘lishga  bog‘liqdir.  Shu  sababdan,  yer 
resurslaridan  oqilona  foydalanish  va  ularni  muhofaza  qilish,  nafaqat 
ekologik, balki ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyatga ham egadir.  

---

136 
 
Tashqi  ta’sirlardan  huquqiy  himoya  qilish  ob’ekti  bo‘lgan  yerni 
huquqiy kategoriya sifatida tavsiflaganda, uning tarkibiga yer holatining 
sifatliligiga  taalluqli  boshqa  elementlar  ham  kirishini  ta’kidlab  o‘tish 
joiz.  Yerlarni  ifloslanish  va  boshqa  degradatsiya  omillaridan  himoya 
qilish bo‘yicha Yer kodeksida tuproq va uning unumdorligini saqlanishi 
belgilangan.  Tuproq  yerning  unumdor  ustki  qatlami  bo‘lib,  tabiiy 
organik  va  noorganik  omillarning  uzoq  davom  etgan  ta’siri  natijasida 
shakllanadi.  Uning  qalinligi  bir  necha  millimetrlardan  2  metrgacha 
bo‘lishi mumkin. Shu bilan bog‘liq holda alohida ta’kidlab o‘tish joizki, 
yerning  huquqiy  muhofaza  qilishning  maqsadi  uning  umumiy 
maydonini  saqlab  qolish  bo‘lmay  (u  asosan  o‘zgarishsiz  qolaveradi), 
balki  yer  holati  sifatini  saqlash,  tiklash  va  yaxshilash  hamdir.  Shunday 
bo‘lsada,  yer  maqsadsiz  foydalanish,  o‘zboshimchalik  bilan  egallab 
olinish kabilardan ham muhofaza qilinadi.  
 
Yer  boyliklaridan  samarali,  ilm-fan  tavsiyalari,  tabiatning  umumiy 
qonuniyatlari  asosida  foydalanish  va  uning  muhofazasini  to‘g‘ri 
ta’minlash,  shak-shubhasiz,  hozirgi  davrning  birinchi  darajali 
vazifalaridan  biridir.  Bunda  yer  resurslarini  huquqiy  muhofaza  qilish 
katta  ahamiyatga  ega  bo‘ladi.  Chunki  tegishli  huquq  normalari  yerdan 
foydalanish  va  muhofaza  qilish  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  munosabatlarni 
tartibga soluvchi vazifani o‘taydi, undan oqilona foydalanish va turli xil 
g‘ayri qonuniy harakatlardan himoya qilish choralarini belgilaydi.  
Aytish o‘rinliki, yerdan oqilona foylanish va uni muhofaza qilishni 
huquqning yordamisiz amalga oshirish mumkin emas.  Mamlakatimizda 
keyingi  yillarda  qabul  qilingan  yerdan  foydalanish  va  uni  muhofaza 
qilishga  qaratilgan  qonun  hujjatlari  yer  boyliklariga  ehtiyotkorona 
munosabatda bo‘lish, ularni asrash, doimo tuproq unumdorligini oshirib 
borish  talablarini  o‘rnatadi  va  ushbu  talablarga  rioya  qilish  choralarini 
belgilaydi.  
Yerlarni  muhofaza  qilishning  o‘ta  muhimligini,  yana  yildan-yilga 
aholining  tez  o‘sib  borishi  oqibatida  jon  boshiga  hisoblaganda