Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

THE STRUCTURE OF THE METHODOLOGICAL COMPETENCE OF THE FUTURE BIOLOGY 
TEACHER 
 
Usmonova M.S. – Teacher of Kokand Pedagogical Institute 
 Annotation.
The possibilities of a competency-based approach to improve the 
methodological training of future biology teachers are analyzed in the article. The content, 
structure, competence of professional and methodical competence are revealed. The objective 
and subjective aspects of the formation of methodical competence are analyzed. Affective, 
cognitive, functional components of a specialist’s competence, as well as teacher’s competence, 
are described. 
Key words: 
competence, competen, professional competence, methodical competence, 
specialist, structure, affective, cognitive, activity. 
Respublikamizda amalga oshirilayotgan islohotlar oliy taʼlim tizimini yanada rivojlantirish, 
“kadrlar tayyorlashning maʼno-mazmunini tubdan qayta ko‘rib chiqish, xalqaro standartlar 
darajasida oliy malakali mutaxassislar tayyorlash uchun zarur sharoitlar yaratish”
1
ni talab etadi. 
Oliy taʼlimni modernizatsiyalashning asosiy vazifalaridan biri talabalarni uzluksiz taʼlimga 
tayyorlash, mustaqil taʼlim olishga yo‘naltirish, bozor munosabatlari ehtiyojlaridan kelib chiqib, 
bilimlarini orttirish motivatsiyasini va ixtisosligini o‘zgartirishga tayyorligini shakllantirishdan 
iborat. Bu borada o‘quvchilarda tayanch va fanga doir kompetensiyalarni shakllantirishning 
biologik va informatsion tarkibiy asoslarini aniqlashtirish, integrativ yondashuvga asoslangan 
biologiya fanini o‘qitishning «kompyuterli taʼlim metodi»ni taʼlim amaliyotiga joriy etish 
mexanizmini takomillashtirish, xususiy kompetensiyalarni shakllantirishning metodik tizimini 
ishlab chiqish taʼlim sifati va samaradorligini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi. 
Oliy taʼlim muassasalarida o‘qitish natijasi bitiruvchilarga malaka talablarida belgilangan 
bir qator umummadaniy va kasbiy kompetensiyalarni rivojlantirishni nazarda tutadi.
XX asrning oxirida olimlar mutaxassislarga xos bo‘lgan yana bir shaxsiy xususiyat – 
kompetensiyani joriy qildi. 
"Kompetentlik" tushunchasi taʼlim sohasiga psixologik ilmiy izlanishlar natijasida kirib 
kelgan. Psixologik nuqtayi nazardan kompetentlik "noanʼanaviy vaziyatlar, kutilmagan hollarda 
mutaxassisning o‘zini qanday tutishi, muloqotga kirishishi, raqiblar bilan o‘zaro munosabatlarda 
1
ЎзР.ПҚ-29-09. Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида” 20.04.2017. 
http://www.lex.uz/docs/3171590. 
105

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
 
ILMIY AXBOROTLARI 2020/6 
yangi yo‘l tutishi, noaniq vazifalarni bajarishda, ziddiyatlarga to‘la maʼlumotlardan 
foydalanishda, izchil rivojlanib boruvchi va murakkab jarayonlarda harakatlanish rejasiga 
egalik"ni anglatadi
1
.
Kompetentlik" (ingl. "competence" - "qobiliyat") - faoliyatda nazariy bilimlardan samarali 
foydalanish, yuqori darajadagi kasbiy malaka, mahorat va iqtidorni namoyon eta olish
2
. 
Kompetentlik − bu odamning faoliyatga jalb qilinishining o‘lchovidir (B.D.Elkonin)
3
, 
shaxsning o‘z-o‘zini amalga oshirishga xizmat qiladigan bilim, ko‘nikma, bilimdonligi, dunyoda 
o‘z o‘rnini topishi (V.А.Bolotov, V.V.Serikov). 
Umumiy va o‘ziga xos xususiyatini ajratish uchun А.B.Xutorskoy ko‘pincha sinonimlar 
sifatida ishlatiladigan "kompetensiya" va "kompetentlik" tushunchalarini farqlashni taklif qiladi. 
Muallif taʼkidlashicha, kompetensiya shaxsning o‘zaro aloqador sifatlari yig‘indisi (bilim, 
ko‘nikma, malaka, faoliyat usullari) muayyan obyektlar va jarayonlar bilan bog‘liq holda 
aniqlangan va ularga nisbatan yuqori sifatli mahsuldor faoliyat munosabati uchun zarur bo‘lgan 
avvaldan belgilangan taʼlimiy talablarga o‘quvchini tayyorlash. Kompetentlik - bu shaxsga tegishli 
kompetensiyalarga ega bo‘lish, shu jumladan, uning shaxsiy sifatlari (xarakteristikasini) tarkibiga 
kirgan munosabat va faoliyat predmeti 
4
. 
Аyni vaqtda olimlar tomonidan quyidagi kompetensiyalar tarkibi
5
tavsiya etilgan (1-rasm): 
Zamonaviy tadqiqotlarda kasbiy kompetentlikning pedagogik faoliyatni xilma-xil jihatlari 
bilan bog‘liq bo‘lgan turlari ajratiladi: kognitiv (А.S.Belkin, V.V.Nesterov va boshqa); 
kommunikativ (А.S.Belkin, V.N.Vvedenskiy, V.V.Nesterov, L.M.Mitina va boshqalar); kasbiy-
texnik (А.S.Belkin, V.V.Nesterov va boshqalar); axborot (А.S.Belkin, V.N.Vvedenskiy, 
V.V.Nesterov); metodik (T.А.Zagrivnaya, N.V.Kuzmina,T.V.Syasina va boshqalar) va boshqalar. 
1