Termodinamika” fanidan o`quv- uslubiy majmua

9.2. Gaz—trubali qozonlar

Gaz—trubali qozonlar alanga—trubali va aralash (kombinatsiyalashtirilgan) qozonlarga bo’ linadi.
Alanga trubali qozonlar. Bug’nday qozonlar XIX asming boshlarida paydo bo’ldi. Alanga trubali qozonning suvli bo’shliida barabanning bug’tun uzunligi bo’ylab o’txona vazifasini bajaruvchi alanga o’tadigan truba joylashtirilgan. Uning uchlari barabanning tubiga ulangan bo’lib, barabanda yorib o’tuvchi teshik hosil qiladi.
Alanga o’tadigan trubaning oldingi qismida kolosnik panjarali o’txona joylashadi. Trubaning qolgan qismi qozon agregatining birinchi tutun yo’li hisoblanadi. Tutun gazlar birinchi tutun yo’li (alanga o’tadigan truba) dan chiqib, ikkinchi va uchinchi tutun yo’llariga o’tadi, bug’ erda ular mayda trubalardan o’tadi.
Tutun trubali qozonlar. Barabanning suvli hajmida ichidan qizigan tutun gazlar o’tadigan kichik diametrli (50—150 mm) ko’p sonli trubalar to’plami bo’ladi. Trubalar baraban tublariga mahkamlangan. Barabanning bir tomonida kolosnikli cho’don bilan bo’saa dan iborat o’txona kamerasi, ikkinchi tomonida — tutun qutisi joylashgan. Barabandagi suv sathi tutun trubalarining yuqorigi qatoridan yuqoriroq turishi kerak. O’txona gazlari o’txonadan tutun trubalari orqali tutun qutisiga, so’ngra esa tutun yo’liga o’tadi. Qozondan chiqayotgan to’yingan bug’ quruq bug’ yigich orqali tutun qutisining ichida joylashgan bug’ qizdirgichga yo’naladi. Bug’ qizdirgichda bug’ quriydi, o’ta qiziydi va itse’molchiga yuboriladi.
Kombinatsiyalashgan qozonlar. Kombinatsiyalashgan qozon barabanining silindriga tutun truba ham, alanga truba ham o’matiladi. O’z vaqtida bug’nday qozonlar parovozlarda va paroxodlarda keng ko’lamda ishlatilgan. Bug’ hil qozonning kontsruktsiyasi juda murakkab, ularni tozalash qiyin va bosimni oshirish imkoniyati cheklangan bo’ladi.
Gaz—trubali qozonlarni takomillashtirish maqsadida qo’llanilgan barcha tadbirlar katta samara bermadi va shu sababli bug’nday qozonlami suv—trubali qozonlar siqib chiqardi.