Tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

Makkajo’xori onalik gulining ustunchasi bilan og’izchasi.
O’simlikning nomi. Makkajo’xori - Zea mays L. - kukug’o’za. Oilasi - Boshoqdoshlar.
Makkajo’xori bo’yi 1 - 3 - 5 m ga yetadigan bir yillik o’t o’simlik. Poyasi tik o’suvchi, shoxlanmagan, ichi g’ovak, bo’g’imli. Bargi oddiy keng lantsetsimon bo’lib qini bilan poyaga ketma - ket o’rnashgan, o’simlik 1 uyli, gullari bir jinsli. Otalik gullari poyaning yuqori qismida ro’vakka, onalik gullari esa barg qo’ltig’idan chiqqan so’tachaga to’plangan. Mevasi donacha.
Avgust - sentyabrda gullaydi, mevasi sentyabr - oktyabrda pishadi.
Tarqalishi -Janubiy Meksika.
Mahsulot tayyorlash. O’simlik mevasi pishmasdan oldin onalik ustunchasi yig’ib olinadi va salqinda quritiladi.
Mahsulotning tashqi ko’rinishi. Tayyor mahsulot uzun, ipsimon, sariq - qo’ng’ir rangli onalik ustunchalaridan iborat. Ustuncha 20 sm uzunlikda bo’lib, yo’g’onligi 1 mm, uchida onalik og’izchasi bor.
Kimyoviy tarkibi. Vitamin K₁ (1600 1 g mahsulotda biologik birlik), askorbin, pantog’en kislotalar, 2,5 % yog’, 0,12% efir moyi va boshqa moddalar bor.
Ishlatilishi. Preparatlari o’t haydovchi (xoletsistit, xolangit, geppatitlarda), hamda siydik haydovchi (buyrak tosh kasalligida, qovuqda tosh bo’lganda) va qon to’xtatuvchi sifatida ishlatiladi.
Dorivor preparatlari. Suyuq ekstrakt, damlama.
Bodrezak (kalina) po’stlog’i va mevasi
O’simlikning nomi. Oddiy bodrezak - Viburnum opulus L.
Oilasi - Shilvidoshlar (uchqatdoshlar) - Caprifoliaseae.
Bo’yi 3 metrlargacha yetuvchi buta. Bargi 3 - 5 bo’lakli, tuxumsimon, tishsimon qirrali, yuqori tomoni to’q yashil, pastki tomoni och yashil, tomirlarida tuklari bor bo’lib bandi bilan poyada qarama - qarshi joylashgan. Gullari oq rangli bo’lib yarim soyabonga to’plangan. Gulkosachasi 5 tishli, gultojisi 5 bo’lakka qirqilgan. Gul to’plamining chetidagi gullari meva qilmaydi, o’rtadagilari meva qiladi. Otaligi 5 ta onaligi 3 xonali pastga joylashgan. Mevasi sharsimon, qizil, danakli meva. May oyida gullab - sentyabrda pishadi.
Geografik tarqalishi. Yevropa, Kavkaz, Qrim, Sharqiy Qozog’iston, Sibirda va boshqa joylardagi nam aralash o’rmon chetlarida, botqoqlarda keng tarqalgan. Park va bog’larda o’stiriladi.
Mahsulot tayyorlash. Yerta bahorda po’stloq shilib olinadi va ochiq havoda quritiladi.
Mahsulotning tashqi ko’rinishi. Tayyor mahsulot tarnovsimon bo’lib, har xil uzunlikdagi po’stloqlardan iborat. Po’stloqni ustki tomoni burishgan, qo’ng’ir kulrang, mayda yasmiqchali, ichki tomoni silliq, qo’ng’ir - sariq rangli bo’lib uzunligi 15-20 sm, yo’g’onligi 2 mm. Po’stloq tolali sinadi. Mahsulot kuchsiz, yoqimsiz hid va achchiq burishtiruvchi mazaga ega.
Mahsulotning mikroskopik tuzilishi. Po’stloqni ko’ndalang probka qavati bilan qoplangan. Birlamchi po’stloqda kam miqdorda yakka - yakka lub tolalari (styeridlar) bo’ladi. Ikkilamchi po’stloqda bir qator o’zak nur hujayralari, to’p - to’p holda joylashgan toshsimon hujayralar (sklyeridlar) joylashgan. Parenxima hujayralarida kraxmal donachalari uchraydi.
Kimyoviy tarkibi. 70 - 80 mg % vit. C, 28 - 31 mg % vit. K₁ 21 mg % karotin va boshqa moddalar mavjud.
Ishlatilishi - Akushyer - ginekologik amaliyotda qon to’xtatuvchi va og’riq koldiruvchi vosita sifatida ishlatiladi.
Mevasi xalq tabobatida me'da yarasini davolashda va kuchsiz siydik haydovchi sifatida ishlatiladi.
Dorivor preparatlari. Suyuq ekstrakt, damlama. Mevasi ayrim vitaminli choylar tarkibiga kiradi.