Sultonmurod Olim, Sunnat Ahmedov, Rahmon Qo‘chqorov

urfon,farahbaxsh
, 
Chin, Parang, ilalabad,
zij, kotibi azal, bilkulliya)
toping va lug‘at yordamida m a’nosini bilib, 
adabiyot daftaringizga ko‘chiring.
Nazariy m a’lumot
TRAGEDIYA (FOJIA)
Tragediya
adabiy otning dramatik tur janrlaridan biri bo‘lib, 
uning lug‘aviy m a’nosi yunoncha 
tragos —
echki, 
ode —
qo‘sliiq; 
tragediya — echki qo‘shig‘i m a’nosini anglatadi. Echki qayoq- 
da-yu, fojiali salma asari qayoqda, deb o‘ylashingiz mumkin. Aslida, 
yuqoridagi so‘zlaming zamirida haqiqatga yaqin m a’no bor: qadim 
yunonlarda hosil xudosi Dionis sharafiga xalq bayramlari o‘tkazilgan. 
Bu bayramlarda eclikilar so‘yilib dasturxonga tortilgan. Qiziqcliilar 
esa echki terilarini yopinib, turli salma tomoshalarini ko‘rsatishgan. 
Bunday jaydari qiziqchilarni 
tragosY&x
deyishgan. Keyinchalik bu 
so‘z oqibati fojia bilan tugaydigan salma asarlariga nisbatan qo‘llanila 
boshlagan.
Tragik asar, ya’ni tragediyaning boshqa salma asarlari (komediya, 
dram a, m o n o d ra m a , in te rm e d iy a )d a n farqi sh u ndaki, u 
qahram onlar o ‘rtasidagi kuchli ziddiyatlar asosiga quriladi, 
qahramonlar taqdiri fojia bilan yakun topadi, ular o‘rtasidagi

---

konflikt (ziddiyat) shiddatli va keskin tus oladi. Fojiiy asar 
qahramonlar xarakterining yorqinligi, icliki kolliziya (qarama- 
qarshilik, to ‘qnashuv) kuclililigi, personajlar o‘rtasidagi konfliktning 
o‘ta kuclili ekanligi bilan farqlanadi. Tragediya murosasiz kurash, 
g‘oyatda keskin ziddiyat zaminiga quriladi. Bunday asar asnosida 
kisliilar qismati shiddatli, suronli siyosiy voqealar, turli ijtimoiy, 
shaxsiy qarashlar kuraslii fonida ko‘rsatiladi.
Tragediya doimo hayotdagi eng muliim, dolzarb hayot-mamot 
masalalarini ko‘tarib chiqadi. Ijobiy qahramon istagi, qarashlari 
bilan u yashagan muhit o‘rtasidagi ziddiyat tragediyaning asosiy 
kolliziyasi (qarama-qarsliiligi)ni keltirib cliiqaradi va albatta ezgulikni 
e’zozlagan, haqiqat fidoyisi, yaxslii inson fojiasi uning o‘limi bilan 
tugaydi. Biroq bu qayg‘uli, faqat ko‘zyosh oqizib tomosha qiladigan 
holat emas, balki dramaturg ko‘zda tutgan ezgu g‘oyalaming 
tantanasi, kelajakka katta ishonch bilan yo‘g‘rilgan ijtimoiy rulining 
g‘olib kelishidir. Ijobiy qaliramonni mahv etgan qora kuchlar asar 
davomida o‘zlarining kaltabinliklari, m a’naviy tubanliklari, taraq- 
qiyot duslimanlari ekanlari kabi «xislatlari»ni fosh etadilar. Fojiiy 
sahna tomoshasi so‘ngida qaliramon halokati yovuz kuchlarning 
ham m a’naviy o‘limi bilan tugaydi.
Siz o‘qib-o‘rgangan «Mirzo Ulug‘bek» fojiasidagi voqealarni 
esga olsak, bunga ishonch hosil qilamiz. Asar buyuk olim va 
hukmdor Mirzo Ulug‘bekning o‘limi bilan tugasa-da, undagi 
optimistik ruh kisliiga dalda beradi. Ali Qushchining tragediya 
nihoyasidagi kelajakka ishonch, yaxshi kunlar um idi bilan 
yo‘g‘rilgan quyidagi so‘zlari fikrimizning dalilidir:
Koinotning chamaniga ochgan yo‘limiz 
Yo‘lchilarsiz qolmas, biling, aziz muallim!
Orta borar yiilduz soni jadvalingizda,
Qoningizdan о‘sib chiqar shodlik gullari.
Tragediyaning paydo bo‘lishi biz yuqorida eslatgan antik davr 
marosimlariga to ‘g‘ri keladi. Yunonlarning hosil xudosi Dionis 
sharafiga echki so‘yib bayram qilishlari,