Sultonmurod Olim, Sunnat Ahmedov, Rahmon Qo‘chqorov

Savol va topshiriqlar
1. 0 ‘qituvchingiz yordamida G ‘afur G ‘ulomning «Sog‘inish» she’ri 
yozilishiga sabab bo‘lgan hayotiy faktni bilib oling.
2. N ima deb o‘ylaysiz: agar shoiming o‘z farzandi umshga ketmaganida 
bu she’r yozilmasligi mumkinmidi?
3. 
«Zo ‘r karvon yo ‘lida yetim bo ‘tadek,
Intizor ko ‘z!arda halqa-halqa yosh», —

---

misralarida tasvirlangan manzarani ko‘z oldingizga keltirib, sinfdoshlaringizga 
aytib bering.
4. Ota o‘g‘lini yilning qaysi faslida urushga kuzatganini aniqlash 
mumkinmi?
5. 
«Hasharchi — qo ‘shni qiz»
ning holatini izohlab bering-chi. Nega u 
«та ’yus odim bosadi?»
6. N ima deysiz, « 
Yayov, ko‘ksim ochiq, boshda shaftoli»
satrlarida ifoda 
etilgan ota siymosini 
«о ‘zbek otasi
» siymosi sifatida qabul qilish mumkinmi?
7. She’ming qaysi bandlarida avlodlararo azaliy davomiylik o‘z ifodasini 
topgan?
8. «Sog‘inish» she’rining umidbaxshligi, shoirning kelajakka bo‘lgan 
sobit ishonchi to‘g‘risida mulohaza yuriting.
9. «G‘afur G ‘ulom she’riyatida milliy ruh ifodasi» mavzusida uy inshosi 
yozing. 0 ‘qituvchingiz yordamida insholar muhokamasini uyushtiring.
Nazariy ma’lumot
QOFIYA
Adabiyotning asosi bo‘lmish badiiy nutqning ikki shakli — 
she’riy va nasriy ko‘rinishlari mavjudligini bilasiz. Adabiyotshunos- 
laming ta’kidlashicha, she’riy nutq o‘zining kelib chiqishi jihatidan 
qadimiyroq hisoblanadi. Buni shu narsa ham isbotlaydiki, barcha 
xalqlar adabiy yodgorliklarining ilk namunalari she’riy yo‘lda bitilgan. 
Nasriy asarlar esa nisbatan keyinroq yaratilgan.
She’riy asarlar muayyan bir o‘lchov — vazn asosidagi ritm 
(bir xil takrorlanuvchi ohang)ga ega b o ‘ladi. U lar o ‘zining 
musiqiyligi, his-tuyg‘ular b o ‘rtm a shaklda ifodalanishi bilan 
o‘quvcliiga tez va samarali ta’sir ko‘rsatadi. Lirik asarlarda muayyan 
bir kayfiyatga alohida urg‘u beriladi, ritmik ohang mazmun bilan 
uyg‘unlashib ketadi.
Buning yorqin misolini biz G ‘afur G ‘ulom ning «Vaqt», 
«Sog‘inish» singari she’riarida ko‘rdik.
She’r tuzilishida, uning musiqiyligini kuchaytirishda ohang 
hosil qiluvchi va uni kuchaytiruvchi qoftyaning katta ahamiyati 
bor.
Misra yakunida so‘z, qo‘shimcha, ba’zan esa, so‘z birikma- 
larining ohangdoshbo‘lib kelishi 
she’riy qofiya
deyiladi. Qofiya lirik 
asarning musiqiyligi, ohangdorligi va ta’sirchanligini kuchaytiradi, 
asarning yod olinishini osonlashtiradi. She’r o ‘qiganingizda,

---

yoddan aytganingizda yoki uni tinglaganingizda qofiya misraning 
tugaganligidan darak berishini yaqqol his qilasiz:
Boshing egib, ta ’zim ayla, shukrona ayt 
Seni guldek erkalagan chaman uchun,
Osmonlarda yurgan bo‘lsang, tuproqqa qayt,
Aytgil, do‘stim, nima qildik Vatan uchun?
(Iqbol Mirzo)
She’riyatda qofiyaning bir necha turlari mavjud: to ‘liq (to‘q) 
va to ‘liqsiz (och) qofiya, unlilar yoki undoshlar ohangdoshligiga 
asoslangan qofiyalar. To‘liq (to‘q) qofiyada qofiyadosh so‘zlaming 
tovush tarkibi to ‘la mos keladi: «bahorim — dildorim», «so‘ralar— 
m o‘ralar», «yuragimgacha — suyagimgacha» vaboshqalar. To‘liqsiz 
(och) qofiyalarda so‘zlaming tovush tarkibi qisman mos keladi: 
«dahriy— qahridan», «tutun — Alovuddin» singari.
Qofiyalarning tartibi degan tushuncha ham bor. U she’r 
bandidagi misralarning o‘zaro qofiyalanish tartibini anglatadi.

---