Sultonmurod Olim, Sunnat Ahmedov, Rahmon Qo‘chqorov

«faulun—
fa u lu n —
fa u lu n —
faul»
(V — — / V — —
/ V -----/ V —) yoki maqsur (bunda 
«faul»
o‘miga 
«fciol»
bo‘ladi, bu
oxirgi hijo o‘ta cho‘ziq — «
sabr», «qand», «tog1»
kabi so‘zlardan tashkil 
topadi degani). Turkiy va forsiy mumtoz adabiyotda shohlar haqidagi 
asarlar asosan shu vazndabitilgan. Masalan, Firdavsiyning «Sholmoma»si, 
«Xamsa» turkumining Iskandar Maqduniy (Aleksandr Makedonskiy) 
hayoti asosida yaratilgan oxirgi dostonlari, jumladan, Abdurahmon 
Jomiyning «Xiradnomayi Iskandariy» («Iskandar aqlnomasi»), Alisher 
Navoiyning «Saddi Iskandariy» asarlari ham aynan shu vaznda yozilgan.
«Qutadg‘u bilig» kam nusxada saqlanib qolgan b o ‘lsa ham
m uallif uning o ‘z davrida m ashhur ekanini yozadi. Chinliklar 
uni «Adab ul-m uluk» («Podshohlar odobi»), m ochinliklar «Amin 
ul-m am lakat» («M amlakat omonliklari»), Sharq elining ulug‘lari 
«Ziynat ul-um aro» («Amirlar ziynati»), eronliklar esa «Shoh- 
nomayi turkiy» («Turkiy «Shohnoma»), turonliklar «Qutadg‘u 
bilig», b a ’zilar esa «Pandnom ayi muluk» («Podshohlar pand- 
nomasi») deb atayotgani qayd etiladi.
«Qut» —
baxt, saodat, 
«bilig»
esa — bilim degani. Shunga 
ko ‘ra, asarning nom ini «Baxtga eltuvchi bilim» yoki «Saodatga 
yo‘llovchi bilim» deb tarjima qilish mum kin. A bdurauf Fitrat uni 
«Baxtliklanish bilimi» deb o ‘girgan.
Albatta, XI asrga qadar ham tilimizda dostonlar bitilgan b o ‘lishi 
kerak. Lekin hozircha bizgacha yetib kelgan ilk turkiy doston — 
«Qutadg‘u bilig».
Dostonda to ‘rt asosiy qahramon bor. Ulaming har biriga ramzan 
muayyan bir ezgu tushuncha — m a’naviy qadriyatning timsoli yanglig‘ 
qaralib, aloliida m a’no-m azm un yuklatilgan. Kuntug‘di (cliiqqan 
Quyosh) — elig, ya’ni hukmdor. U adolat ram zibo‘lib kelgan. Oyto‘ldi 
(to‘lgan Oy) — vazir. U baxt va davlat ramzi hisoblanadi. 0 ‘gdulmish 
(aqlga to ‘lgan)— vaziming o ‘g‘li. U aql va zakovat ramzi yanglig‘

---

tasvirlangan. 0 ‘zg‘urmish (uyg‘ongan) — vaziming qarindoshi. U 
asarda qanoat, ofiyat, ya’ni sog‘lomlik ramzi sifatida qalamga olingan.