So’z boshi

Vazelin  moyi  yoki  suyuq  parafin  (Oleum  Vaselini  Paraffinum  liquidum)  – 
neftning  qayta  ishlangan  fraksiyasi  bo‘lib,  kerosinni  xaydash  orqali  olinadi.  Bu 
rangsiz, moysimon suyuqlik xidsiz va ta’msiz. Suvda erimaydi, spirtda ham deyarli 
erimaydi. Efir, xloroform va o‘simlik moylari (kastorovoy moyidan tashqari) bilan 
xoxlagan  nisbatda  aralasha  oladi.  Suvda  va  moyda  erimaydigan  moddalardan 
surtmalar tayyorlashda ularni suspenziyalashda ishlatiladi.  

---

68 
 
 
Sun’iy vazelin (Vaselinum artificiale) – bu qattiq yoki suyuq parafin, serezin 
yoki mumsizlantirilgan ozokerit va petrolatumdan tashkil topgan xar xil murakkab 
qotishmalar iborat. Bu qotishmaning eng oddiysi 1 qism parafin va 4 qism vazelin 
moyidan  tashkil  topgan.  Bu  qotishmalarning  rangi  saqlanish  davomida 
bug‘doyrangga o‘tadi. Faqat tarkibida serezin (ozokerit) yoki petrolatum saqlagan 
qotishmalar bunday kamchiliklardan xoli. 
 
Naftalan nefti (Naphthalanum Liquidum raffinatum. Naphtha naphthalani) – 
birinchi marta Ozarbayjonda neft bilan to‘lgan xovuzlarda ayrim kasalliklar bilan 
kasallangan  bemorlar  davolanganlar.  Endilikda  sanatoriyalarda  mahsus  naft  bilan 
to‘ldirilgan  vannalar  tashkil  qilingan  bo‘lib,  naftalan  neftidan  davo  maqsadida 
keng  qo‘llanilib  kelinmoqda.  Naftalan  nefti  quyuq,  asalsimon  massa  bo‘lib,  qora 
rangli,  yashil  flyuoressensiyalanuvchi  o‘ziga  xos  xidga  ega.  Suv  bilan 
aralashmaydi,  spirtda  kam  eriydi.  Glitserin,  yog‘  va  moylar  bilan  xoxlagan 
nisbatda  aralashadi.      Naftalan  nefti  dezinfeksiyalovchi  va  og‘riq  qoldiruvchi 
ta’sirga  ega.  1  va  2  darajali  kuyishlarda  samarali  ta’sir  ko‘rsatadi.  Surtma  asosi 
sifatida  ishlatilganda  parafin  yoki  vazelin  bilan  mustaxkamlanadi.  Ekzema,  teri 
yallig‘lanish  kasalliklari,  artrit,  mialgiya,  radikulit  va  boshqa  kasalliklarni 
davolashda ishlatiladigan surtmalar tarkibiga kiritiladi. 
 
Silikonli  polimerlar.  Bu  polimerlar  silikonli  yoki  yarimsilikonli  birikmalar  - 
yuqori molekulali kremniy saqlovchi organik brikmalardir. Bu brikmalar kremniy 
va kislorod atomlaridan  shuningdek, kremniyni  erkin valentliklariga  metil, etil  va 
fenil radikallari  birikkan zanjirdan iborat bo‘lib, ular ya’ni silikonlar (siloksanlar) 
molekulasi chiziqli yoki tarmoqlangan tuzilishga ega. Silikonli polimerlar rangsiz, 
moysimon  suyuqlik  bo‘lib,  xalq  xo‘jaligining  turli  jabhalarida  keng  ko‘lamda 
ishlatiladi. Farmatsiyaga esa ularning bir qanchasi fiziologik zararsizligi, kimyoviy 
indifferentligi, kam yuza taranglikka ega ekanligi, gidrofobligi, qovushqoqligining 
haroratga kam bog‘liqligi kabi bir qator ijobiy xossalari bilan kirib keldi. Silikonli 
suyuqliklar teriga surtilganda hech qanday qitiqlovchi, zararlovchi, sensibillovchi, 
allergiya  chaqiruvchi  kabi  ta’sirlarni  namoyon  etmaydi.  Ular  ham  xuddi  moylar 
kabi  teridagi  gaz  va  issiqlik  almashinuv  jarayonlariga  ta’sir  qilishi  mumkin.  Bu 
jihatdan xatto vazelin va uglevodorodli asoslardan ham ustunlikka ega. Faqatgina 
ko‘z  kon’yunktivasiga  qitiqlovchi  ta’sir  qilganligi  sababli,  ko‘z  surmalarini 
tayyorlashda  ulardan  foydalanish  mumkin  emas.  Polidietilsiloksanlar  boshqa 
silikonli  polimerlarga  nisbatan  dori  moddalari  va  surtma  tarkibiga  kirgan  boshqa 
yordamchi  moddalar  bilan  yaxshi  kelisha  oladi.  Kondensatsiya  darajasi  5  ga  teng 
bo‘lgan polimer “Esilon - 4” nomini olgan bo‘lib, u 4-raqamli polidietilsiloksanli 
suyuqlik  deyiladi.  Kondensatsiya  darajasi  15  ga  teng  bo‘lgan  polimer  “Esilon-5” 
deyiladi. “Esilon-4” va “Esilon-5” surtma asosining komponenti sifatida ishlatiladi. 
Ular  vazelin  va  o‘simlik  moylari  (kastorovoe  moyidan  tashqari)  bilan  yaxshi 
aralashadi, vazelin, parafin, serezin, xayvon va o‘simlik moylari, lanolin (suvsiz), 
spermatset, mum va boshqalar bilan bir jinsli qotishma xosil qiladi. Faqat bir qator 
moddalar bilan aralashtirishda (baliq moyi, olein kislotasi, skipidar, metilsalitsilat) 
belgilangan tartib-qoidalarga rioya qilish lozim, ya’ni maxsus aralashtirgichlardan 
foydalanish  maqsadga  muvofiq  bo‘ladi.  Polidietilslikonlarda  mentol,  kamfora, 
fenol,  fenilsalitsilat,  qoramoy  va  boshqa  qutubsiz  va  semipolyar  dori  moddalari 

---

69 
 
yaxshi  eriydi.  Oddiy  emulgatorlar  yordamida  ular  suv,  spirt  va  glitserin  bilan 
emulgirlanadi.