S. M. Turobjonov, T. T. Tursunov, K. M. Adilova

3.4.2. Ozon qatlamining yemirilishiga olib keluvchi
tabiiy va antropogen manbalar
Ozon qatlamini yemirilishga turli xil tabiiy va antropogen manba­ lardan kelib tushayotgan ifloslantiruvchi moddalar ta’sir ko‘rsatadi.
Tabiiy manbalarga asosan vulqonlar kiradi. Masalan, vulqonlar faoliyati natijasida stratosferaga yil bo‘yi 10 dan 100 ming t gacha xlor kelib tushadi. Bu jarayon ozon parchalanishining xlorli siklini faol-lashishiga ohb keladi.

Ozonning parchalanishiga olib keladigan antropogen manbaJarga quyidagi manbalar kiradi:

1-muzlatgich va aerozollarning qo‘llanilishi. Ulardan foydalanish natijasida atmosferaga xlorftoruglerodlar, ya’ni freonlar kelib tushadi. Bundan tashqari, atmosferaga antropogen manbalardan bir qator boshqa xlor birikmalari ham kelib tushishi mumkin. Masalan, polivinil-xlorid destruksiyasi natijasida hosil bo‘ladigan xlormetil C H 3C1 metilx-loroform CH 3nCl3, CC14 va boshqalar;
2 -qishloq xo‘jaligida mineral o'g'itlarning qo'llanilishi. Og‘itlaming chirishi jarayonida azot oksidlari ajralib chiqadi va atmosferaga kelib tushadi. Natijada ozon parchalanishining azotli sikli faollashadi;
3-samolyot va raketalaming uchishi jarayonida stratosferaga to‘g‘ri-dan-to‘g‘ri katta miqdorda azot oksidlari hamda suv bug'lari tashlanadi va ozon qatlamiga ta’sir etadi, ya’ni azotli va vodorodli sikilarini tashkil qiladi;
4-yadro quroli sinovlari o ‘tkazi!ishi natijasida yuqori temperatura ta’sirida atmosfera havosida azot oksidlari hosil bo‘ladi.