S. M. Turobjonov, T. T. Tursunov, K. M. Adilova

2.2. Nurlanishning turlari
Nurianish ikki xil bo'Iishi mumkin: ionlashtiradigan va ionlashtir-maydigan.

Ionlashtiradigan nurianish deganda uning ta’sirida atrof-muhitda har xil zaryadli ionlarning hosil boMishi tushuniladi:

A +ё.
Ionlashtiradigan nurlanishning asosiy ko‘rsatkichi — bu uning ener-giyasidir. Ionlashtiruvchi nurlanishning energiyasi elektronvoltda o‘l-chanadi.
Bir elektronvolt - bu IV potensial ayirmasiga ega boigan konden-satordan o'lganda elektron zaryadining bajargan ishidir.

lonlashtiradigan nurlanish bevosita va bilvosita ionlashtiradigan boiishi mumkin. Bevosita ionlashtiradigan nurlanishga boshqa atomlar bilan to‘qnashganda ulami ionlashtirishga yetarli darajada kinetik ener-giyaga ega boigan a, j3 - va boshqa nurlanishlar kiradi.

Bilvosita ionlashtiradigan nurlanish zaryadlanmagan zarralardan tashkil topgan boiib (neytron, foton), uning atrof-muhit bilan o‘zaro ta’siri natijasida ionlashishga olib kelishi mumkin boigan faol zarralarni hosil boiishiga ohb keladigan nurlanishdir.

Ionlashtiradigan nurlanish m odda bilan to‘qnashganda o‘zining energiyasini qisman yo'qotadi. Bu energiyaning bir qismi moddaga o ia d i va uning tarkibidagi hosil bo ig an faol zarralarning kinetik energiyasiga aylanadi. Tirik organizmlardagi radiatsion zararlanishlar asosan shu zaryadlangan zarralar, ya’ni ionlaming tirik moddaning tarkibidagi molekulalari bilan reaksiyaga kirishishiga va natijada erkin radikallar hosil boiishiga bogiiqdir.

Tirik organizmning asosiy massasi suvdan tashkil topgan (inson-larda 75%). Shuning uchun, ularning nurlanishi natijasida ionlash-tiruvchi nurlanishning ko‘p qismi suvga yutiladi va nihoyatda yuqori darajada kimyoviy faol boigan H va OH radikallarini hosil boiishiga olib keladi. Bu radikallar to‘g‘ridan to ‘g‘ri o ‘zi yoki ikkilamchi o ‘zga-rishlar hisobiga hosil boigan oksidlantiruvchi moddalar (masalan, vodorod peroksidi) orqali organik m oddaning molekulalari bilan reaksiyaga kirishib, tirik moddaning to ‘qimalarini parchalanishiga olib keladi.
lonlashtirmaydigan nurlanishga radiotoiqinlar, ultratovush, televi-deniye, navigatsion m ajm ualar, sanoat pechlar, UVCh, lazerlar, fotogeneratorlar va boshqaiar kiradi. Bu nurlanish, ularning insonlarga ta’sir etish darajasi ularning chastotasiga bogiiq. Chastota qanchalik yuqori boisa, ular ko‘zga salbiy ta’sir ko‘rsatishi va kuydirishlarga olib kelishi mumkin.