Rivojlantirish institu ti

b u g ‘lanish  va  bug‘lanish  deb  ikkiga  b o ‘linadi. 
P o t e n s i a l   b u g 'l a n i s h
152

---

nam   zaxirasi  bilan  ch ek lanm agan  h olda  m um kin  b o ‘lgan  eng  ko ‘p 
bug‘lanishdir.  Boshqacha qilib aytganda,  m um kin b o ‘lgan (potensial) 
bug‘lanish mavjud sharoitda yer yuzidan bug‘ga aylanadigan suv m iq- 
doridir.  BugManish esa suvning suyuq holatidan gaz holatiga aylani- 
shidir.  Shu sababli okean va dengizlarda bug‘lanish  katta,  c h o ‘llarda 
kam.  Binobarin, okean va dengizlarda potensial bug‘lanish bilan bug‘- 
lanish teng.  C h o 'lla rd a  m um kin b o ig a n  bugNanish katta.  C hunki bu 
yerda  havo  q u ru q ,  ja z ira m a   issiq,  suv  havzalari  y o ‘q.  Shu  sababli 
tro p ik   okeanlari  yuzasidan  yiliga  3  m   qalinlikdagi  suv  bug‘lansa, 
ak sin c h a ,  c h o ‘llarda  300—400  m m   qalinlikdagi  suv  bug‘lanadi, 
potensial b u gdanish  m iqdori  2000 —  2500  m m  ga  yetadi.  Potensial 
b u gdanish  h a ro ratn in g  pasayishiga  ham  bog‘liq.  Shu sababli tu n d ra  
z o n alarid a  potensial  bug‘lan ishning  m iqdori  yiliga  100  m m   dan 
oshmaydi.
Bug‘lanish  m iq d o rin in g  o ‘zgarishiga sham ol h am  ta ’sir etadi — 
sham ol  nam   havoni  boshqa  to m o n g a   surib,  uning  o ‘rniga  quruq 
havo olib keladi. Tezligi sekundiga 0,25  m b o ‘lgan sham ol ham  bug‘- 
lan ish n i  3  m arta  oshiradi.  Bug‘lanishga  yana  relyef,  ekin  va  tu p ro q  
rangi, yer yuzasi  holati  (qor,  m uz yoki o ‘sim lik bilan qoplanganligi) 
h am   t a ’sir  etadi:  o ‘rm o n li,  o ‘tloqli  yerlarda,  yalang  yerga  nisbatan 
b u g ‘lanish  3  m arta ortiq.
Havo suv bug‘larining m a’lum miqdorini qabul qila oladi, ya’ni yuta 
oladi,  so‘ngra  havo  to ‘yinadi.  Agar  to ‘yingan  havo  isitilsa,  u  to ‘yinish 
h olatidan  qaytib,  yana  suv  bug‘larini  yutishi  m um kin.  Aksincha, 
to ‘yinm agan  havo  sovitilsa,  u  to ‘yinadi,  bug6  quyuqlashib  (konden- 
satsiyalashib) suv tomchilari hosil bo‘ladi. T o‘yinmagan havoning to‘yingan 
havo  holatiga  o ‘tish  harorati  shudring  nuqtasi  deyiladi.  Dem ak,  sovuq 
havoga nisbatan issiq havo suv bugMarini ushlab tura oladi.