Rivojlantirish institu ti

rod,  ozon,  ammiak, y o d  va boshqa gazlar (0,01% ) dan tashkil topgan. 
A tm osferada  o z o n   gazining  m iqdori  oz  b o ‘lsa-da,  20 —  25  km   ba- 
landlikda  to ‘plan ib ,  o z o n   qatlam in i  hosil  qiladi  va  u  quyoshning 
ultrabinafsha nurlarini  ushlab qoladi.  M a ’lum ki,  ultrabinafsha nurlar 
tirik organizm ga yom on  ta ’sir k o ‘rsatadi.
A tm osfera tarkibidagi gazlarning foiz m iqdori uning quyi qism i­
da  o ‘zgarm aydi.  Lekin  sanoatlashgan  katta  shaharlarda  karbonat 
angidridning m iqdori biroz k o ‘proq,  aksincha,  Arktika va A ntarktida 
h am d a o k e a n la r ustida  kam roq b o ‘ladi.
A tm osfera tarkibidagi gazlar yuqoriga k o ‘tarilgan sari siyraklashib 
boradi,  300 km  balandlikda havoning zichligi yer yuzasidagiga nisbatan 
100  m lrd  m arta   siyrak  b o ia d i.  Y uqoriga  k o ‘tarilgan  sari  havoning
141

---

siyraklashishidan tashqari gazlarning turi  ham  o ‘zgarib,  1200 km  dan 
2500 km  balandlikkacha ge//>gazidan,  u n d an  yuqorida esa eng yengil 
gaz —  vodorodfan  iborat.
A tm osfera sayyoram izning geosferalari u c h u n ,  ayniqsa, biosfera 
u c h u n , jo n li  org an izm n in g   nafas  olishi  u c h u n   m u h im   aham iyatga 
ega.  S huningdek,  atm osfera yer yuzasini  kunduzi  q attiq  isib k etish i­
d a n ,  kechasi  esa  sovib  k etishidan  saqlaydi.  A gar  atm o sfera  b o ‘l- 
m aganda  edi,  Y er  yuzasida  h a ro ra tn in g   sutkalik  o ‘zgarishi  200°ga 
yetib,  n a  suv,  na  tirik  o rganizm   b o ‘lm as  edi.  B ulardan  tash q ari, 
atm osfera Y erni  kosm osdan tushadigan  k o ‘plab  m eteo ritlard an  saq ­
laydi.  M eteoritlar atm osferada qizib, yonib ketib, yerga yetib kelmaydi. 
A tm osfera geografik qobiqda m o d d a va energiya aylanishida m uhim  
vazifani  bajaradi.  C h u n k i  atm osfera  geografik  q o b iq n in g   eng  h a ra ­
k atch an   qism i  b o ‘lib,  gazsim on  holatdaligi  tufayli  Q uyo sh d an   ke- 
layotgan issiqlikni  t o ‘playdi.  N a tija d a  atm osfera Y er yuzasiga yaqin 
qism idan isiy boshlaydi va uning vertikal harakati shakllanadi,  keyin- 
chalik, gorizontal  harakati  ham  vujudga keladi.