Rivojlantirish institu ti

4. 
Yangi  va  eng  yangi  davr  geografiyasining  asosiy  xususiyati 
XX  asrdagi  ilm iy-texnika  inqilobi  bilan  b o g iiq .  Tabiiy  geografiya 
rayonlar va kom ponentlarni o ‘rganish yo‘nalishlari b o ‘yicha rivojlana 
boshladi.
G eografik ilmiy tadqiqot institutlari va tashkilotlari tashkil topdi. 
Oliy  o ‘quv  y u rtlarid a  m alakali  geograflarni  tayyorlash  yaxshi  izga 
q o ‘yildi.  H am   qu ru q lik ,  h am   o k ean lard a  tizim li  ilm iy  tad q iq o tlar 
olib borildi.  N atijada fanning ilm iy-nazariy metodologiyasi va amaliy 
asoslari  b o ‘yicha  rejali  ishlar  olib  borish  yo ‘lga  q o ‘yildi.  M ustaqil 
0 ‘z b e k isto n   R e sp u b lik a sid a   ,,T a b ia t“  ilm iy  ta d q iq o t  m ark a zi, 
0 ‘zbekiston  R espublikasi  FA  q oshida ,,G eografiya“  b o ‘lim i,  barcha 
oliy o ‘quv yurtlarida geografiya fakultetining geograf olimlari geografiya 
fanining yangi tarm oqlari b o ‘yicha tadqiqot ishlarini olib bormoqdalar.
Ayni paytda ja h o n  geografiyasida geografiya predm eti to ‘g‘risida 
to ‘rtta fikr-m ulohazalar aytilm oqda:  1.  Yagona s o f geografiya mavjud 
va  u  ikki (tabiiy va iqtisodiy) tarm o q d an   iborat boMib,  tabiiy m uhitni 
oT ganadi.  0 ‘zbek geograflari  ham   shu  nuqtayi  nazarni  targ ‘ib etib, 
geografiya „tabiat va jam iy at  (inson) o ‘rtasidagi o ‘zaro m unosabatni 
o ‘rganadi“  deb  hisoblaydilar.  2.  Birlamchi s o f geografiya fa n i hozir 
yo 'qoldi,  uning tekshirish  obyektini tabiiy va ijtim oiy fanlar o ‘rgan- 
m oqda. Jum ladan,  hozir tabiiy geografiyaning obyektlari bo'lgan tabiiy 
k om p o n en tlarn i  — tog‘ jinsini geologiya, tu p ro q n i tuproqshunoslik, 
relyefni geomorfologiya.,  iqlim ni  iqlim shunoslik,  suvni gidrologiya, 
o ‘simlikni botanika, hayvonot olam ini zoologiya fanlari o ‘rganm oqda. 
X uddi shuningdek,  iqtisodiy geografiya fanining obyektini  iqtisodiyot 
fani  va  u n ing  tarm o q lari  tad q iq   etm o q d a.  Shu  bois  geografiya  o ‘z 
vazifasini bajarib b o ‘ldi va hozir fan tariqasida o ‘z -o ‘zidan y o ‘qoldi, 
degan fikm i tashviqot qilayotgan olim lar guruhi mavjud.  3.  Bir guruh 
o lim lar „haqiqiy s o f geografiya fa n i о ‘rnida о ‘Ikashunoslik fa n i paydo 
bo ‘ldi“, deb hisoblashm oqda.  Hozirgi geografiya o ‘z o ‘lkasining tabiati, 
aholisi va x o ‘jaligini o ‘rganish lozimligini targMb etm oqdalar. 4.  Hozir 
fa q a t  tabiiy geografiyagina  mavjudligini ta n   oladigan  o lim lar guruhi 
ham   bor.  U la r  ilm iy-texnika  inqilobi  paytida  iqtisodiy  geografiya

---

oldingi  o 'z   vazifasini  zam onaviy  tex n ik a  bilan  q u ro llan g an   iqtiso- 
diyotchi tadqiqotchilarga b o ‘shatib berdi.  Endilikda iqtisodiy geografik 
m u am m o larn i  m alakali  iqtisodchi  ilm iy -m eto d ik   asosda  yechishga 
qodir,  degan  fikrni olg‘a surdilar.
T abiat  va jam iy a t  o ‘rtasidagi  m urakkab  o ‘zaro   alo q alam i  faqat 
yagona sof geografiyagina yecha olishi  m um kin. Negaki yagona geogra­
fiyaning  o ‘z  tad q iq o t  obyekti,  ilm iy  asosi,  tad q iq o t  m eto d lari  va 
am aliy aham iyati bor.  P a rra n d a la r ikki  qan o tsiz u cha o lm aganidek, 
yagona  so f  geografiyani  u n in g   ikki  ta rm o g ‘i:  tabiiy  va  iqtisodiy 
geografiyalarsiz tasavvur etib b o ‘lm aydi.  Shu b oisdan  ham   „geogra- 
fiyadan  qiziqarli  va  eng  o m m a b o p   fanni  topish  q iy in “  deb  bejiz 
aytishm agan.  H ozirgi  ekologik,  tab ia tn i  m uhofaza  qilish,  tab ia tn i 
asrash, tiklash va boshqarishni, tabiat boyliklaridan oqilona foydalanish 
kabi  m ahalliy,  m intaqaviy  va  dunyoviy  m u am m o larn i  yechishda 
geografiya fanining aham iyati beqiyosdir.  Shuningdek, o ‘quvchi yosh- 
larning ilm iy dunyoqarashini  sh akllantirishda geografiya, ju m la d a n , 
um um iy tabiiy geografiya m u h im  o ‘rinni egallaydi.