O'zbekiston

Yakka tartibdagi tashkilotlarga davlat tomonidan berilayotgan imtiyozlar va ularning iqtisodiyotdagi tutgan o’rni 39

Xulosa 50
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati 51

Kirish

Mavzuning dolzarbligi. Soʼnggi yillarda Oʼzbekistonda tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishni yengillashtirish va ragʼbatlantirish maqsadida sohaga oid qator tartibotlar tanqidiy qayta koʼrib chiqilib, eskirgan, zamon talabiga javob bermaydigan byurokratik toʼsiq va gʼovlar bekor qilindi. Koʼrilgan choralar natijasida respublikada ishbilarmonlik muhiti yaxshilandi, tadbirkorlik subʼektlari va xususiy investorlar uchun keng imkoniyatlar yaratildi. Bunday ijobiy oʼzgarishlar nufuzli xalqaro tashkilotlar tomonidan ham keng eʼtirof etilmoqda. Jumladan, Jahon banki va Xalqaro moliya korporatsiyasi tomonidan eʼlon qilingan «Biznes yuritish
— 2020» hisobotida Oʼzbekiston 69-oʼrinni egallab, islohotlar miqyosi va samaradorligi boʼyicha dunyoning eng yaxshi 20 ta islohotchi davlati qatoridan joy oldi. Mamlakatimizda biznes yuritish muhitini yanada yaxshilash, tadbirkorlikka keng erkinlik berish borasida boshlangan islohotlarni davom ettirish hamda qabul qilingan qonun hujjatlarining joylarda toʼgʼri tatbiq etilishini taʼminlash maqsadida 2019 yilning 20 noyabrdagi “Mamlakatda biznes muhitini yanada yaxshilash va tadbirkorlikni qoʼllab-quvvatlash tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari toʼgʼrisida”gi qarori mamlakatimiz iqtisodiyoti rivojlanishida katta ahamiyat kasb etmoqda. Biznesni tashkil etish, uni boshqarish va samarali yuritish uchun muayyan bilim va koʼnikmalar, tahliliy va mantiqiy fikrlash, kreativlikka ega boʼlish lozim.
Hozirgi zamonda bozor qonuniyatlarining riovjlanish tendensiyalari tez sur’atlarda o’zgarib bormoqda va bu orqali xalqaro hamjamiyatda transmilliy kompaniya va korporatsiya tushunchasi allaqachon ommlashib bo’ldi. Buning asosiy sabablaridan biri dunyo mamlakatlar orasida texnologik rivojlanish ancha mehnat, vaqt va asosiysi kata hajmdagi kapital talab qilganligi sababli, ular globallashuv bosqichlarini ichki bozorga tadqiq etishni afzal ko’rishmoqda va bu ularga ham iqtisodiy naf keltirmoqda ham ayni paytdagi yangi texnika va texnologiyalardan foydalanishda eng birinchilar qatorida bo’lishmoqda. Va globalizatsiya sharoitida biznesni transmilliy darajaga olib chiqish uchun keng tarqalib borayotgan
ob’yektlardan biri – bu franchayzingdir. Franchayzing bugungi kunda jadal sur’atlarda rivojlanib bormoqda. Xalqaro hamjamiyat bilan hamohang tarzda Respublikamizda tadbirkorlikni yanada rivojlantirish va iqtisodiyotni yuksalishida franchayzingdan foydalanish kengayib bormoqda va bu orqali tez, zamonaviy, sifatli va eng asosiysi yuqori talabgir mahsulotlarni ishlab chiqarish hamda хizmatlarni koʻrsatish ta’minlanmoqda. Avvalo keng ko’lamli tadbiq qilish uchun ushbu tushunchaning mohiyati va mazmuni anglab olish lozim boʻladi.
Oʻzbekistonda franchayzingni amalga oshirishning normativ-huquqiy bazasi yaratilgan. Jumladan, bu Fuqarolik kodeksida kompleks tadbirkorlik litsenziyasi shartnomasi (franshizing) nomi bilan ataladi. Kompleks tadbirkorlik litsenziyasi shartnomasi boʻyicha bir taraf ikkinchi tarafga haq evaziga lizenziyalarning firma nomidan, hamda muhofaza qilinadigan tijorat aхborotidan, shuningdek shartnomada nazarda tutilgan mutlaq huquqlarga kiruvchi boshqa ob’yektlardan litsenziyaning tadbirkorlik faoliyatida foydalanish huquqini oʻz ichiga oladigan mutlaq huquqlar kompleksini berish majburiyatini oladi¹.
Respublikamizda franchayzingni rivojlanishi hali ilk bosqichda turibdi. Shuni ta’kidlab oʻtamizki, franchayzerlar tomonidan franchayzilarga tovar yoki хizmatlardan foydalanish huquqini berish jarayonlari cheklangan doirada amalga oshirilmoqda. Masalan, bunday franchayzilar tarkibiga restoran хizmatlari boʻyicha («Sim-Sim», «Bek», «Irish Pub», «Caravan»), tez ovqatlanish boʻyicha («Drujba Burger» va «Blinoff»), salqin ichimliklar boʻyicha («Coca-Cola», “Pepsi”), savdo хizmatlari boʻyicha (“Kvartal”, “Smart”, «Korzinka.uz»), idora uchun zarur tovarlar boʻyicha («Ofis market – kanselyariya buyumlari», “Kanstovar.uz" brendi ostida), tibbiy хizmatlar boʻyicha (“Farmed”) kabi kelajakda franchayzni rivojlantirishga oʻz hissasini qoʻshayotgan brendlarni kiritish mumkin. Va bunga qo’shimcha tarzda O’zbekiston bozoriga xalqaro bozorda o’z mavqeiga ega bo’lgan yirik kompaniyalar ham franchayzing asosida kirib kelishmoqda va buning ortidan bozordagi raqobat muhiti va mahsulot xilma-xilligi ortmoqda. Misol uchun, restoran biznesida KFC,





¹ https://www.norma.uz/oz/bizning_sharhlar/franchayzinga_buhgalterlik_endoshuvi
Burger King, mehmonxona xizmatida Hillton, Hyatt Regancy, Inter, Inter Continental kabi kompaniyalar O’zbekiston bozoriga kirib kelishmoqda.