O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

Mahmud Yalavochga
beriladi. U 
Xo'jand 
shahrini o'ziga qarorgoh qilib oladi va shu yerdan. 
Movarounnahrni idora eta boshlaydi. Harbiy hokimiyat, aholini ro'yxat- 
dan o'tkazish, soliq yig'ish ishlari 
dorug‘achi 
va 
tam g‘ach 
deb atalgan 
mo'g'ul amaldorlari qo'lida bo'lgan. Mo'g'ul 
bosqoqlari 
(mahalliy hokim) 
ixtiyoridagi askarlar Mahmud izmiga bo'ysundirilgandi. Mahmud bosh- 
qaruvda bevosita ularga tayanardi.
Soliq turlari.
Chigatoy xonlari aholiga turli soliqlar solib, zo'ravonlik 
bilan undirib olardilar. Ziroatchi dehqonlardan olinadigan yer solig'i 
«kalon» 
deb yuritilgan. Chorvadorlarga esa 
«qopchur» 
solig'i solingan. 
Davlat xazinasi uchun 
«shulen» 
deb nomlangan oziq-ovqat solig'i ham 
undirilgan. «Shulen» har bir podadan ikki yashar qo'y, qimiz uchun ming 
otdan bir biya hisobida olingan. Hunarmand va savdogarlardan 
«targ'u»
solig'i undirilgan. Targ'u ishlab chiqarilgan mahsulot yoki sotilgan molning 
0
‘ttizdan bir qismi 
hajmida undirilgan. Bulardan tashqari, aholiga 
tuz,
jun 
va 
kumush solig'i 
solingan. Soliqlar mahalliy amaldorlar tomonidan 
barot 
(ijara) tartibida avvaldan bir yo'la to'lab yuborilar, so'ngra aholidan

---

83
yig'ib olinardi. Soliqlar, shubhasiz, rasmiylashtiriigan miqdordan oshirib 
undirilgan.
M o‘g‘ul xoqonlari dastlabki yillardayoq o'zlariga xizmat ko'rsatgan 
kishilarga, ayrim katta yer egalari va savdogarlarga yorliq va payzalar 
berardi. 
Payza 
oltin, kumush, jez va yog'ochdan yasalgan taxtachalardan 
iborat bo'lardi. B u nday yorliq yoki payzaga ega bo'lgan kishilar, jumiadan, 
elchi, soliq yig'uvchilar va boshqa ma’muriar aholidan turli xil yig'im va 
tc'lovlarni talab q ilib olish huquqiga ega edilar. Bundan tashqari, mam- 
iakatning savdo yo'llarida joyiashgan bekat - yomlarning xizmati va 
xarajati ham aho lining bo'yniga yuklangandi. Ya’ni daviat topshirig'i bilan 
qatnaydigan son-sanoqsizelchilar, choparlarva xabarchilarga bekatlarda 
xizmat qilish, ularga ot-ulov, oziq-ovqat, yem-xashak va boshqa kerakli 
buyumlarni topib berish lozim edi. Albatta, bunday boshboshdoqlik 
xalqning bosh ko'tarishiga olib keldi. Shunday qo‘zg ‘olonlardan biri 
Buxoro vohasidagi Torob q ishlog‘ida ko'tarilgan xalq qo'zg'oloni bo'ldi.