O‘zbeкiston respubliкasi

Assimilyatsiya
. Nutq tovushi qator kelganda ba‘zan bir-biriga 
ta‘sir qilib, biri ikkinchisini o‗ziga moslashtiradi. Bunday hodisa 
assimilyatsiya 
deyiladi. Assimilyatsiya ikki xil bo‗ladi: progressiv va 
regressiv assimilyatsiya. Agar oldingi tovush keyingi tovushni o‗ziga 
o‗xshatsa, moslashtirsa, progressiv assimilyatsiya yuz beradi: 
ket+di – 
ketti, ayt+di–aytti, ot+dan–ottan, yurak+ga–yurakka, ek+gan–ekkan, 
qishloq+gacha–qishloqqacha. 
Кeyingi tovush oldingi tovushga ta‘sir qilib, uni o‗ziga o‗xshatsa, 
moslashtirsa, regressiv assimilyatsiya yuz beradi: 
yigit+cha– 
yigichcha, bir+ta –bitta, uch+so„m–usso„m. 
Regressiv assimilyatsiya, odatda, progressiv assimilyatsiyaga 
nisbatan nutqda kamroq uchraydi. Chunki assimilyatsiyaning bu turida 
keyingi tovush oldingi tovushni o‗ziga moslashtiradi. Demak, talaffuz 
jarayoni boshlanmasdan burun so‗zning talaffuz texnologiyasi 
haqidagi tasavvur ham hosil bo‗lmog‗i lozim. 
Assimilyatsiya to‗liq va qisman bo‗lishi mumkin. 
To‗liq assimilyatsiyada bir tovush ikkinchi tovushga aynan 
moslashadi va to‗lig‗icha uning tusiga kiradi: 
non+voy–novvoy, 
terak+ga–terakka… 
Qisman assimilyatsiyada nutq tovushidan biri ikkinchisini biron 
tomondan qisman o‗xshatadi (moslashtiradi): 
osh+ga–oshka, ish+ga– 
ishka, uch+ta–ushta, pochta–poshta. 
Assimilyatsiyada, odatda, ketma-ket joylashgan tovushlarning 
o'zaro moslashuvi kuzatiladi va bu kontakt assimilatsiya deb 
yuritiladi. Ba‘zan so'z tarkibida bir-biridan uzoqroqda joylashgan 
tovushlarning o'zaro moslashuvi ham ro‗y beradi va bu distant 
assimilatsiya deb ataladi. Masalan, 
sichqon–chichqon, soch–choch 
kabi. 
Dissimilyatsiya. 
Og‗zaki nutqda tovushlar doimo bir-biriga 
o‗xshayvermasdan, ba‘zan uning aksi bo‗ladi. Ayrim paytda 
talaffuzda ikki o‗xshash tovush bir joyda yoki bir so‗zda kelgan 
vaqtda biri noo‗xshash tovushga ham aylanib qolishi kuzatiladi. 
Dissimilyatsiya hodisasi ham progressiv va regressiv bo‗ladi. 
Кeyingi tovush noo‗xshash tovushga aylansa, progressiv 
dissimilyatsiya: 
zarar–zaral, zarur–zaril, birorta–bironta, muyassar– 
muyastar, kissa–kista 
kabi. Oldingi tovush o‗zgarsa, regressiv 
dissimilyatsiya 
yuz 
beradi: 
koridor–kalidor, 
ittifoq–intifoq, 
maqtanmoq–maxtanmoq 
kabi yuz beradi. 

---

64 
Dissimilyatsiya hodisasi oz uchraydi. Hatto assimilyatsiyaning 
regressiv turiga nisbatan ham kam yuz beradi.