O‘zbekiston respublikasi oliy va va o‘rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti maktabgacha ta’lim metodikasi kafedrasi matematik tasavvurlarni shakllantirish nazariyasi va texnologiyalari

Masalalarni yechishga o‘rgatish bosqichlari. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni hisoblash faoliyatiga o‘rgatish va masalalar bilan tanishtirish, ularga kichik-kichik hajmda bosqichma-bosqich bilimlar berish bilan amalga oshiriladi. Birinchi bosqichda bolalarga masalalar tuzishni o‘rgatish hamda ularga masalalar mazmunida tevarak-atrofdagi hayotda o‘z aksini topishini anglab olishlarida yordam berish zarur. Ular masala strukturasi (tuzilishi)ni o‘rganib, masalaning shart va savollarini aniqlaydilar, berilgan sonlarni muhim ahamiyatga ega ekanligini anglab oladilar. Bundan tashqari, ular masalalar yechishga, qo‘shish va ayirish amallarini ongli tanlash va ifodalashga, masalada aytilgan narsalar bilan bajarilgan amallar qanday miqdoriy o‘zgarishlarga olib kelishini aniqlashga harakat qiladilar.
Mental arifmetika vositasida 6-7 yoshdagi bolalarning matematik tasavvurlarini shakllantirish. Bizning hayotdagi omadimiz ko‘p holda bizning aql-idrokimizga bog‘liq. Mental arifmetika bu san’at va aql-idrokni rivojlantiruvchi dasturdir. O‘zbekistonda ilk bora Next Step Up School innovatsion maktabi sertifikatlangan trenerlar bilan birgalikda «Mental arifmetika» dasturini taqdim etmoqda. Ushbu dastur yordamida bolalar nafaqat o‘qishida muvaffaqiyatga erishadilar, balki hayot motivatsiyasi (ichki turtki)ga ega bo‘lib, maqsadga iltinuvchan bo‘ladi.Ushu dasturni o‘rgangan o‘quvchilar bir qancha davlatlarda yuqori natijalarni ko‘rsatmoqdalar. Mutaxassislar 4 yoshdan 16 yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun yo‘naltirilgan aql mashqi dasturini qo‘llaydi. O‘qish davomiyligi kursning tezligi va bolaning qobiliyatiga qarab ikki yildan uch yilgacha davom etishi mumkin. Sonning kvadrat va kub darajasini hisoblash dasturning so‘nggi bosqichidir. Tajriba shuni ko‘rsatadiki, har qanday yoshdagi bolalar darslarni tezda qabul qilib, ishtiyoq bilan bajaradilar. Qoidaga ko‘ra, uy vazifasi mutlaqo oz vaqt oladi.Mental arifmetika — bu yukori sifatli dastur bo‘lib, matematik amalni miyada kalkulyatordan ham tezroq hisoblashni o‘rgatadi. Mental arifmetika dasturi farzandingizga quyidagi malakalarni rivojlantirishga yordam beradi:
Diqqatni jamlash;
Tasviriy xotira;
Ijodiy fikrlash;
Tinglash va kuzatuvchanlik;
Tasavvur qilish;
Mantiq;
Analitik fikrlash.
Ushbu arifmetikani o‘zlashtirish orqali ijodiy fikrlash rivojlanadi, bola nostandart bo‘lmagan vaziyatlarda yagona haqiqiy echimni topishni o‘rganadi. Fikrlash jarayonlari ongli bo‘lib, rivojlangan xotiraga tayanadi. Bolalarning ijodiy qobiliyati oldinga chiqadi (bu faqat matematik ma’lumotlarga tegishli bo‘lmay, boshqa sohalarda ham namoyon bo‘ladi). Sinf xonasida o‘tishga mo‘ljallangan bu kabi mashg‘ulotlar hamma vaqt ham mental hisob-kitobga asoslanmaydi. Bunda bolalar bir-biri bilan o‘zaro muloqot qilish, raqs tushish va qo‘shiq aytishga o‘rgatiladi. Bir so‘z bilan aytganda, bu turdagi barcha mashg‘ulotlar asosida miyaning har ikkala yarim sharlarini doimiy rivojlanishi kuzatiladi. Bolalar uchun aqliy arifmetikaning asoslarini o‘rgatish ularning fikrlashlariga o‘zining ijobiy samarasini ko‘rsatadi. Biroq, shuni unutmaslik kerakki, bu kabi mashg‘ulotlar mutaxassis tomonidan amalga oshirilishi lozim.Abakus toshlarini barmoqlar yordamida ishlatish qo'l motorikasini rivojlantiradi; Ikkala qo'lning abakusda ishlashi tufayli miyaning chap va o'ng yarim sharlari uyg'un rivojlanadi;Ko'rish xotirasi mustahkamlanadi, chunki bola ongda murakkab arifmetik operatsiyalarni bajaradi; Og'zaki tez hisoblash mahoratiga ega bo'lish. Bola kalkulyatordan tezroq ko'p xonali raqamlar bilan misollarni yechishga qodir bo'ladi; Har qanday muammolarni ikki usulda yechishga yondashadi: tahliliy va ijodiy;Konsentratsiyani, ijodiy fikrlashni, tasavvurni va kuzatuvchanlikni rivojlantiradi;Tez qaror qabul qilish va mas'uliyat darajasini oshirish qobiliyatini paydo qiladi;
Miyada tez hisoblash konikmasini oshiradi;
Xotirani mustahkamlaydi;
Diqqatni jamlashga komak beradi;
Oz yolini topishga yordam beradi;
Oziga bolgan ishonchni oshiradi;
Musobaqalashish konikmasini shakllantiradi;
Mantiqiy fikrlashni kuchaytiradi;
Quvnoq oyinlar yordamida bola zerikmasdan o`rganadi.
Maktabgacha 6-7 yoshdagi bolalarni uchun mental arifmetikaning ijobiy ta'siri haqida gaplashamiz: 5 va 10 raqamlar tarkibini kichik va katta do'st formulasi yordamida mukammal ishlash natijasida o'quvchilar sonlar tarkibini mohiyatan yaxshi tushuna oladilar. Bizning metodikamiz bolani har tomonlama rivojlantirishga qaratilgan va bu maktab darslari uchun juda foydali. Mental arifmetikadan tashqari, biz diqqatni, xotirani, fikrlashni rivojlantirish uchun juda ko'p ishlaymiz va individual yondashuvni qo'llaymiz.Statistik ma'lumotlarga ko'ra, Mental arithmetikani o'rganayotgan bolalar maktabda ko'proq muvaffaqiya qozonishadi. Arifmetikani o'rganishning ikkita parallel usullari bir-biriga umuman xalaqit bermaydi, ya'ni matematika va mental arifmetika bir-birini to'ldiradi! Umuman olganda, bolalarimiz o'zlarini maktabdagi matematika darslarida boshqalarga qaraganda ancha ishonchli his qilishadi. IQROKIDS - yetakchi mental arifmetika maktabi!
Aqliy arifmetikaga farzandingizni berishning 9 sababi:
- hayotda o'zini anglash uchun asos;
- maktab faoliyatini yaxshilash;
- ko'p qirrali rivojlanish;
- chet tillarni tez o'rganish;
- fotografik xotirani rivojlantirish;
- reaksiya tezligini oshirish;
- O'ziga ishonch;
- tashabbuskorlik va mustaqillik;
- yetakchilik qobiliyatlarini rivojlantirish.
Ma'lumki, yangi narsalarni o'rganish miyani rag'batlantiradi. Miyani qanchalik ko'p mashq qilsak, o'ng va chap yarim sharlar orasidagi nerv aloqalari shunchalik faollashadi. Hamda keyinchalik qiyin yoki hatto imkonsiz tuyulgan narsa oddiy va tushunarli bo'lib qoladi.Mental arifmetika - bu ham maktabgacha yoshdagi, ham maktab yoshidagi bolaning salohiyatini ochib berishga hissa qo'shadigan, ijodiy, bilim va intellektual qobiliyatlarni rivojlantirishning zamonaviy aqliy sport.Ilmiy tadqiqotlarga ko'ra, miyaning eng intensiv rivojlanishi 4-16 yoshdagi bolalarda uchraydi. Ushbu yoshda olingan ko'nikmalar tez va oson o'rganiladi va ko'p yillar davomida saqlanib qoladi. Shuning uchun ular sizning farzandingizning muvaffaqiyatli kelajagiga sezilarli ta'sir ko'rsatishi mumkin.Mashg’ulotlar davomida ishlatiladigan asosiy vosita - bu abakus. Xitoyda ularni "Suan Pan", Yaponiyada - "soroban" deb atashadi. Birinchi bosqichda bola abakusdan foydalanadi, ikkinchidan, vizualizatsiya boshlanadi, so'ngra bola ongida ya’ni hisoblay boshlaydi. Mental arifmetika -miyani mashq qildiradi va uning eng muhim funksiyalarini rivojlantiradi va oddiygina - muvaffaqiyatli odamlarni tarbiyalaydi. Bolalarga albatta yoqadi va bir necha oydan so'ng, ijobiy natijalarni ko'rib hayron bo'lasiz. Mental arifmetika - bu uni sinab ko'rgan, uning ahamiyatini tushungan va ta'sirini qadrlagan har bir kishini zabt etgan ajoyib texnikadir. Abakus toshlarini barmoqlar yordamida ishlatish qo'l motorikasini rivojlantiradi; Ikkala qo'lning abakusda ishlashi tufayli miyaning chap va o'ng yarim sharlari uyg'un rivojlanadi;Ko'rish xotirasi mustahkamlanadi, chunki bola ongda murakkab arifmetik operatsiyalarni bajaradi; Og'zaki tez hisoblash mahoratiga ega bo'lish. Bola kalkulyatordan tezroq ko'p xonali raqamlar bilan misollarni yechishga qodir bo'ladi; Har qanday muammolarni ikki usulda yechishga yondashadi: tahliliy va ijodiy;Konsentratsiyani, ijodiy fikrlashni, tasavvurni va kuzatuvchanlikni rivojlantiradi;Tez qaror qabul qilish va mas'uliyat darajasini oshirish qobiliyatini paydo qiladi;
Miyada tez hisoblash konikmasini oshiradi;
Xotirani mustahkamlaydi;
Diqqatni jamlashga komak beradi;
Oz yolini topishga yordam beradi;
Oziga bolgan ishonchni oshiradi;
Musobaqalashish konikmasini shakllantiradi;
Mantiqiy fikrlashni kuchaytiradi;
Quvnoq oyinlar yordamida bola zerikmasdan o`rganadi.
Keling, bugun, maktab o'quvchilari uchun mental arifmetikaning ijobiy ta'siri haqida gaplashamiz: 5 va 10 raqamlar tarkibini kichik va katta do'st formulasi yordamida mukammal ishlash natijasida o'quvchilar sonlar tarkibini mohiyatan yaxshi tushuna oladilar. Bizning metodikamiz bolani har tomonlama rivojlantirishga qaratilgan va bu maktab darslari uchun juda foydali. Mental arifmetikadan tashqari, biz diqqatni, xotirani, fikrlashni rivojlantirish uchun juda ko'p ishlaymiz va individual yondashuvni qo'llaymiz.Statistik ma'lumotlarga ko'ra, Mental arithmetikani o'rganayotgan bolalar maktabda ko'proq muvaffaqiya qozonishadi. Arifmetikani o'rganishning ikkita parallel usullari bir-biriga umuman xalaqit bermaydi, ya'ni matematika va mental arifmetika bir-birini to'ldiradi! Umuman olganda, bolalarimiz o'zlarini maktabdagi matematika darslarida boshqalarga qaraganda ancha ishonchli his qilishadi. IQROKIDS - yetakchi mental arifmetika maktabi!Aqliy arifmetikaga farzandingizni berishning 9 sababi:
- hayotda o'zini anglash uchun asos;
- maktab faoliyatini yaxshilash;
- ko'p qirrali rivojlanish;
- chet tillarni tez o'rganish;
- fotografik xotirani rivojlantirish;
- reaksiya tezligini oshirish;
- O'ziga ishonch;
- tashabbuskorlik va mustaqillik;
- yetakchilik qobiliyatlarini rivojlantirish.
Ma'lumki, yangi narsalarni o'rganish miyani rag'batlantiradi. Miyani qanchalik ko'p mashq qilsak, o'ng va chap yarim sharlar orasidagi nerv aloqalari shunchalik faollashadi. Hamda keyinchalik qiyin yoki hatto imkonsiz tuyulgan narsa oddiy va tushunarli bo'lib qoladi.Mental arifmetika - bu ham maktabgacha yoshdagi, ham maktab yoshidagi bolaning salohiyatini ochib berishga hissa qo'shadigan, ijodiy, bilim va intellektual qobiliyatlarni rivojlantirishning zamonaviy aqliy sport.Ilmiy tadqiqotlarga ko'ra, miyaning eng intensiv rivojlanishi 4-16 yoshdagi bolalarda uchraydi. Ushbu yoshda olingan ko'nikmalar tez va oson o'rganiladi va ko'p yillar davomida saqlanib qoladi. Shuning uchun ular sizning farzandingizning muvaffaqiyatli kelajagiga sezilarli ta'sir ko'rsatishi mumkin.Mashg’ulotlar davomida ishlatiladigan asosiy vosita - bu abakus. Xitoyda ularni "Suan Pan", Yaponiyada - "soroban" deb atashadi. Birinchi bosqichda bola abakusdan foydalanadi, ikkinchidan, vizualizatsiya boshlanadi, so'ngra bola ongida ya’ni hisoblay boshlaydi.Biz miyani mashq qilamiz va uning eng muhim funksiyalarini rivojlantiramiz. Va oddiygina - biz muvaffaqiyatli odamlarni tarbiyalayapmiz! Farzandingizni mental arifmetika darslariga yuboring. Unga albatta yoqadi. Va bir necha oydan so'ng, ijobiy natijalarni ko'rib hayron bo'ling! Mental arifmetika - bu uni sinab ko'rgan, uning ahamiyatini tushungan va ta'sirini qadrlagan har bir kishini zabt etgan ajoyib texnikadir.
Mayda qo’l motorikasi o’zaro o’ng va chap yarim sharlarining aloqalarini rivojlantirish.
Olimlar - nevrologlar va tadqiqotchi psixologlar bolalarning aqliy rivojlanishi, qo'lning nozik vosita mahoratlari va nutqni rivojlantirish o'rtasidagi aloqani ancha oldin isbotlaganlar. Yaxshisi bolalar kichik qo'l harakatlari rivojlangan, miyasi ancha rivojlangan, ayniqsa nutq uchun mas'ul bo'lgan bo'limlar. Boshqacha qilib aytganda, yaxshiroq rivojlangan chaqaloqning barmoqlari, unga nutqni o'zlashtirish osonroq bo'ladi. Albatta, nozik vosita mahoratini rivojlantirish yagona omil emas, nutqni rivojlantirish uchun qulay. Agar bolaning vosita qobiliyatlari mukammal rivojlangan bo'lsa, ammo ular u bilan gaplashishmaydi, keyin chaqaloqning nutqi kam rivojlangan bo’ladi. Ya'ni, bolaning nutqini rivojlantirish kerak murakkab: kundalik hayotda u bilan juda ko'p va faol muloqot qilish, uni chaqirish suhbat, savollar, so'rovlar bilan rag'batlantirish. Bolaga o'qish kerak, uni o'rab turgan hamma narsalar haqida suhbatlashing, rasmlarni ko'rsating bolalar odatda bunday faoliyatlardan zavqlanadilar, va bunga ortiqcha, qo'llarning nozik vosita mahoratini rivojlantirish mumkin. Qo'llarning nozik vosita mahorati - bu barmoqlarning turli xil harakatlari va palmalar. Yalpi motorli ko'nikmalar - butun qo'l va butun tanada harakatlanish. Nozik vosita mahorati - barmoqlarning kichik mushaklarini rivojlantirish, bajarish qobiliyati ular kichik amplituda nozik muvofiqlashtirilgan manipulyatsiyalar. Ota-onalarga farzandlari bilan birgalikda tugmachalarni yotqizish tavsiya etiladi. ularning xususiyatlariga qarab: rangda, shaklda, o'lchamda; qatlama tugmachalardan yoki boncuklardan, turli xil naqshlardan. Bolani mahkamlashni o'rgating va tugmachalarni qaytarish, dantellarni bog'lash yoki ajratish. Shuningdek mozaikali turli xil o'yinlar, kublar, ular nozik vosita mahoratini shakllantirishga hissa qo'shishi, samarali o'tkazish vizual faoliyatning har xil turlari, modellashtirish va ilovalar belgilangan maqsadlarga qarab turli mavzular. Qo'llarning nozik vosita mahoratlari rivojlantirilgan:
- Barmoqlar bilan har xil o'yinlar, bu erda aniq o'ynash kerak ma'lum bir ketma-ketlikdagi boshqa harakatlar;
- ishlov berish uchun noqulay bo'lgan kichik narsalar bilan o'yinlar;
Biror narsani olish yoki olib tashlashni, siqishni talab qiladigan o'yinlar -
ochish, to'kish - quyish, to'kish - to'kish, surish teshiklarga;
- qalam bilan rasm chizish (flomaster, cho'tka);
- Fermuarlarni, tugmachalarni, kiyinishni va mahkamlash echinish va h.k.
Jismoniy mashqlar, shuningdek, nozik vosita mahoratini rivojlantiradi. U turli xil osma va toqqa chiqish (sport majmuasida, narvonda va va boshqalar.). Bunday mashqlar bolaning kaftlari va barmoqlarini mustahkamlaydi, rivojlantiradi mushaklar. Osilishga ruxsat berilgan bola o'rganishni yaxshiroq biladi to'g'ridan-to'g'ri nozik vosita mahoratiga qaratilgan mashqlar. Nozik vosita mahoratini rivojlantirish, bolaning ikkitasi borligini unutmaslik kerak qo'llar. Barcha mashqlarni takrorlashga harakat qiling: ham to'g'ri, ham bajaring chap. O'ng qo'lni rivojlantirish orqali biz chap yarim sharning rivojlanishini rag'batlantiramiz miya. Aksincha, chap qo'lni rivojlantirish orqali biz o'ng tomonning rivojlanishini rag'batlantiramiz yarim shar. Hozirgi vaqtda dunyo aholisining deyarli 80% yaxshi ahvolga ega miyaning chap yarim sharini rivojlantirdi. Bu mantiqiy fikrlash uchun javobgardir, tahlil qilish, tilni o'rganish, o'ng yarim shar sezgi uchun javobgardir, ijodkorlik, tasavvur, badiiy va musiqani idrok etish. Bizning butun tizimimiz ta'lim chap yarim sharni rivojlantirishga qaratilgan – bu til, matematika, tahlil, mantiqni o'rganishga yo'naltirilgan.San'at va musiqaga ikkinchi darajali sifatida juda oz vaqt beriladi fanlarga. Ushbu yondashuv bilan, o'ng yarim shar, majoziy ma'noda, bekor qolishi sabablari kelib chiqadi. Bundan tashqari, ko'pchilik odamlar go'dak chap qo'lni e'tiborsiz qoldirib, o'ng qo'lni faolroq ishlatadi shuningdek, chap yarim sharga nisbatan moyillikni keltirib chiqaradi. Aytgancha, bunga e'tibor qaratilmoqda chap qo'llar ko'proq ijodiy odamlar bo'lishadi, chunki ularda etarli o'ng yarim shar yaxshi rivojlangan, o'ng qo'l tengdoshlariga qaraganda yaxshiroq.