|
... - CH = CH - ... + J
2
→
... - CHJ - CHJ - ...
Yod soni qancha katta bo’lsa yog’ shuncha suyuq bo’ladi va iste’mol qilinganda inson
organizmida tez hazm bo’ladi. Yod soni 85 dan katta bo’lgan moylar quriydigan moylar
hisoblanadi. Demak, yod soni katta bo’lgan moylar havo kislorodi ta’siriga chidamsiz, yod soni
kichik bo’lgan moylar esa havo kislorodi ta’siriga chidamli bo’lib uzoq saqlanadi.
16-jadval
O’simlik moylarining fizik-kimyoviy ko’rsatkichlari
Ko’rsatkichlar
Makk
a-
jo’xor
i,
GOS
T
8808-
73
Kung
a-bo
qar,
GOS
T
1129-
73
Soya moyi,
GOST 7825-96
Paxta moyi, GOST 1128-75
O’z DTS 816: 2007
Tozal
a-
nib
dezod
o-
rastiy
a
qiling
an
Dezod
o-
rastiy
a
qilini
b
tozala
n-
gan
Tozal
a-
nib
dezo-
dorast
iya
qilin-
gan
Gidro
ta-
stiya
qiling
an
1-nav
Tozalanib
dezodorastiya
qilingan
Tozalanib
dezodorastiya
qilinmagan
Oliy
nav
1-nav
Oliy
nav
1-
nav
Suv va uchuvchan
moddalar miqdori,
%, ko’p bo’lmasligi
kerak
0,10
0,10
0,10
0,15
0,10
0,10
0,10
0,20
Kislota soni, mg
KON da, ko’p
bo’lmasligi kerak
0,4
0,4
0,3
1,0
0,2
0,2
0,2
0,3
1
9
6
107
Yod soni, g/100 g
111-
133
125-
145
120-
140
120-
140
101-
116
101-
116
101-
116
101-
116
Sovunlanish
reakstiyasiga
bormaydigan
moddalar miqdori, %
ko’p bo’lmasligi
kerak
1,0
1,0
0,8
1,0
1,0
1,0
1,0
1,0
Yog’ bo’lmagan
aralashmalar
(tindirilganda
massasi bo’yicha), %
ko’p bo’lmasligi
kerak
bo’lm
asligi
kerak
bo’lm
asligi
kerak
bo’lm
asligi
kerak
bo’lm
asligi
kerak
bo’lm
asligi
kerak
bo’lm
asligi
kerak
bo’lm
asligi
kerak
bo’l
mas
gi
kerak
Fosforli birikmalar,
% ko’p bo’lmasligi
kerak
0,05
bo’lm
asligi
kerak
0,05
0,20
-
-
-
-
Rangliligi, mg
yodlarda, ko’p
bo’lmasligi kerak
20
10
12
50
-
-
-
-
Ekstranstion
moyning yong’in
chiqarish harorati,
0
S,
ko’p bo’lmasligi
kerak
234
234
240
225
234
232
232
232
Sovunlanish soni. Ma’lumki, yog’lar tarkidagi asosiy yog’ kislotalri glisterin bilan
bog’langan bo’lib, triglestiridlarni hosil qiladi. 1 g moy tarkibidagi erkin va bog’langan yog’
kislotalarini neytrallash uchun sarf bo’ladigan kaliy ishqorining miqdori yog’larning sovunlanish
soni deb yuritiladi.
Umuman shuni aytish mumkinki, yog’larning fizik-kimyoviy ko’rsatkichlari asosida
ularning xossalari to’g’risida xulosa chiqarish mumkin.
O’simlik moylarini joylashtirish, tamg’alash, saqlash. Moy ekstrakstiya zavodlarida
ishlab chiqarilgan moylar birdaniga sotuvga yoki iste’molga jo’natilmaydi. Kundalik hayotda
moylar iste’molchilarga etib kelguncha ma’lum muddatda saqlanadi. Ana shu muddat ichida
moylarning sifatining pasayib ketmasligini ta’minlash, ya’ni iste’molchilarga yuqori sifatli moy
mahsulotlarini etkazib berish katta ahamiyatga egadir. Ma’lumki, o’simlik moylari temir
bochkalarda, bidonlarda, flyagalarda, elimlab chiqilgan yog’och bochkalarda va katta hajmlarda
esa bak-rezervuarlarda saqlanadi.
Chakana savdo tarmoqlariga sotish uchun esa yog’ni shisha butilkalarga 250 va 500 g
dan, shuningdek polimer materiallardan tayyorlangan butilkalarga 400 va 500 g dan qilib
qadoqlanadi. Butilkaga zavodning nomi, uning adresi, vazirlik, korxonaning tovar belgisi,
moyning turi va navi, sof massasi, standart nomeri ko’rsatilgan yorliq yopishtirib qo’yiladi.
Albatta, moylarning saqlanish muddati mana shu idishlarning turiga, ichki qismi qanday
ishlaganligiga, hajmiga ma’lum darajada bog’liq bo’ladi. Ko’pchilik hollarda suyuq o’simlik
moylari metalldan tayyorlangan bochkalarda tashiladi va saqlanadi. Metall bochkalar ko’pincha
po’latdan, alyuminiydan, titandan va boshqa metallardan tayyorlanadi. Bu bochkalar 100, 200,
275 dm
3
hajmda ishlab chiqariladi. Bu bochklar sirtqi va ichki tomonidan zanglashga qarshi rux
qatlami bilan qoplangan bo’lishi kerak. Ba’zan bu bochkalar ichki va tashqi tamondan maxsus
zaharsiz ozuqaviy bo’yoqlar bilan va boshqa materiallar bilan ham qoplangan bo’lishi mumkin.
108
Keyingi paytlarda titandan yasalgan metall bochkalar tayyorlanmoqda va o’simlik
moylarini tashish, saqlashda ko’plab ishlatilmoqda.
Yuqorida aytganimizdek, o’simlik moylarini katta hajmda uzoq muddatda saqlash uchun
bak-rezervuarlar qo’llaniladi. Bu idishlar quyosh nurini qaytaruvchi bo’yoq va emallar bilan
qoplangan bo’lishi kerak. Moy-larning uzoq saqlanishini ta’minlash uchun harorat 8-10
0
S dan va
havoning nisbiy namligi esa 75% dan oshmasligi tavsiya etiladi. Rezervuarlarning bu bo’yoqlar
bilan bo’yalishi bir xil haroratni ushlab turadi, bu esa moylarning uzoq saqlanishini ta’minlaydi.
Moylarni katta hajmdagi rezervuarlarda saqlaganda moylar rezervuarlarga to’ldirib quyilishi
kerak, chunki bo’shliqdagi havo tarkibidagi kislorod moyda erib, keyinchalik oksidlanish
reakstiyasiga borib, moyning sifatining pasayishiga sabab bo’ladi.
Yuqoridagilardan ko’rinib turibdiki, moylarni saqlaganda, avvalo ularning
oksidlanishining oldini olish zarur. Belgilangan sharoitlarda moylarning kafolatlangan saqlash
muddatlari 1 yil qilib qabul qilingan. Butilkalarga qadoqlangan moy harorat 18
0
S dan ortiq
bo’lmagan, yopiq qarong’i xonalarda saqlanishi kerak. Shunday sharoitda tozalangan
dezorodastiya qilingan kungaboqar va makkajo’xori moylarining butilkalarga joylab qo’yilgan
kundan boshlab kafolatlangan saqlash mudldati 4 oy, tozalangan dezodorastiya qilinmagan paxta
moyi uchun 6 oy, dezodorastiya qilingan soya moyi uchun esa 1,5 oy qilib belgilangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
