O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

xloramin B 
hisoblanadi. Uni bemorni ajratmalari (masalan, qorin tifi, 
vabo, sil va boshqalar), uy - ro‘zg‘or buyumlari, metall bo‘lmagan asboblar, hamda 
qo‘llarni va infeksiyalar tushgan yara yuzalarini zararsizlantirish uchun 

---

- 816 -
qo‘llashadi. Biguanid hosilasi 
xlorgeksidin (xibiton)
tarkibida xlor tutgan 
samarador antiseptiklardan hisoblanadi. U antibakterial va fungitsid ta'sir 
ko‘rsatadi. Jarroxlarni qo‘li, operatsiya maydoni, jarohatlarni, peshob xaltasini 
hamda asboblarni sterilizatsiyasida qo‘llaniladi. Jarrox qo‘liga ishlov berilganda 
terini qurishi, dermatitlar rivojlanishi mumkin. Suvni zararsizlantirish uchun 
qo‘llaniladigan 
pantotsid
ham tarkibida xlor tutgan dori vositalarga kiradi. 
Mahalliy ta'sirlantiruvchi va chalg‘ituvchi xossasiga ega bo‘lgan 
yodning spirtli 
eritmasi
antiseptik sifatida keng qo‘llaniladi. Xalqumni va xiqildoq shilliq 
qavatining yallig‘lanishlarida qo‘llaniladigan 
lyugol eritmasi
(1 qism yod, 2 qism 
kaliy yodid va 17 qism suv) ham tarkibida elementar yod bo‘lgan dori vositalarga 
mansubdir. 
Antiseptiklarni ko‘pgina qismi og‘ir metall tuzlari bilan ifodalangan. Og‘ir 
metall tuzlarining kichik konsentratsiyalarda mikroblarga qarshi ta'sir mexanizmi 
mikroorganizmlar fermentlarining sulfgidril guruh larini qamallanishi bilan bog‘liq 
deb hisoblanadi. Katta konsentratsiyada metall, kislota qoldig‘i xarakteri, tuzning 
konsentratsiyasi, uning dissotsiatsiyalanish va eruvchanlik darajasiga qarab turli xil 
Mahalliy ta'sirotlar yuzaga kelishi mumkin ( burushtiruvchi, kuydiruvchi – 
nekrozga olib keluvchi, ta'sirlantiruvchi). Metall tuzlarining Mahally ta'siri oqsillar 
denaturatsiyasi bilan bog‘liq. Bunda hosil bo‘layotgan albuminatlar zich va g‘ovak 
bo‘lishi mumkin. Birinchi holda to‘qima yuzasida yupqa parda hosil 
bo‘ladi,to‘qima zichlashadi, yallig‘lanish kamayadi. Bunday o‘zgarishlar 
burushtiruvchi ta'sirga xosdir. Moddani chuqurroq qatlamlarga kirib borishi 
hujayra va nerv oxirlarini ta'sirlantiradi. 
_____________________ 
1 
Lotinchadan de - bartaraf etish,odor- xid. 
Metall tuzlarining kuydiruvchi ta'siri eng keskin natija hisoblanadi. U 
albuminatlarning eruvchanligi qancha yuqori bo‘lsa, Shuncha kuchli namoyon 
bo‘ladi. Hosil bo‘ladigan albuminatlarni suvda va biologik suyuqliklarda 
eruvchanligiga qarab metallarni quyidagi tartibda joylashtirish mumkin: Pb... Al, 
Zn, Cu,Ag.....Hg. Qo‘rg‘oshinda burishtiruvchi ta'sir ( zich albuminatlar hosil 

---

- 817 -
qiladi), simobda kuydiruvi ta'sir eng ko‘p namoyon bo‘ladi. Bir yo‘la ushbu 
qatorda qo‘rg‘oshindan simobga qarab antimikrob faollik ortib boradi. 
Antiseptik sifatida qatorning o‘ng tarafda joylashgan metallar ayniqsa 
kumush va simob tuzlari eng ko‘p ahamiyatga egadirlar. 
Antiseptik sifatida simob tuzlaridan quyidagi dori vositalar qo‘llaniladi: 
a) suvda yaxshi eruvchan simob ikki xlorid ( sulema) – Hg Cl
2 
b) suvda erimaydigan simob amidoxlorid (oq cho‘kma hosil qiluvchi simob) - Hg 
NH
2
Cl va simobning sariq oksidi ( sariq cho‘kma hosil qiluvchi simob)- HgO. 
Yaxshi eruvchan va dissotsiatsiyalanadigan 
simob ikki xlorid
yuqori darajada 
mikroblarga qarshi faollikka ega. Dori vositani qo‘l terisini, idish-tavoqlar, xonalar 
va 
boshqalarga 
ishlov 
berish 
uchun 
qo‘llaniladi. Metall buyumlarni 
dezinfeksiyalash uchun u yaroqsizdir, chunki metallarni korroziyaga olib keladi. 
Bemorlarni ajratmalarini zararsizlantirish uchun dori vosita qo‘llanilmaydi, chunki 
oqsillar simob ikki xlorid faolligini kamaytiradi. Dori vosita kuchli darajada 
Mahalliy ta'sirlantiruvchi xossaga ega bo‘lganligidan, qo‘lga ishlov berish uchun 
onda-sonda qo‘llaniladi. Simob ikki xlorid juda zaharli ekanligini e'tiborga olish 
lozim. Moddani teri va shilliq qavatlardan oson o‘ta olish xossasi noxush 
asoratlarni rivojlantiruvchi omillardandir.