O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

14.6-jadval.
Gistaminga sezgir kenja tiplar xossalari(H
1
-H
4
)
Retseptorlar 
kenja tipi 
G-oqsil 
va 
ikkilamchi 
uzatuvchi 
Retseptorlarni 
joylashishi 
Agonistlar 
Antagonistlar 
(blokatorlar) 
H
1
G
q/11
Inoz(1,4,5)P
3
*↑ 
DAG **↑ 
Bronxlar, ichak, 
arteriya, 
venalarning silliq 
mushaklari 
, 
kapillyarlar, 
yurak, 
MNS 
neyronlari 
Gistaprodifen Dimedrol 
Diprazin 
Diazolin 
Tavegil 
Fenkarol 
Loratadin 
H
2
Gs 
sAMF↑ 
Me’da 
shilliq 
qavatining 
parietal 
hujayralari, 
yurak, 
arteriya, 
miometriy silliq 
mushaklari, 
MNS 
neyron-
lari, 
semiz 
hujayralar, 
bazofil 
va 
neytrofil 
leykotsitlar, 
T-
limfo-sitlar, yog‘ 
to‘qimasi 
Amtamin 
Ranitidin 
Famotidin 
Nizatidin 
Simetidin 
H
3
*** 
H
3a
, H
3b
, H
3c
G
i/o 
sAMF↓ 
MNS neyronlari, 
me’da-ichak 
trakti, 
yurak 
tomir sistemasi, 
yuqori 
nafas 
yo‘llari 
Immepip 
Imetit 
(R)α-
metilgistamin 
Siproksifan 
Klobenpropit 
Tiopiramid 
Klozapin 
H
4
G
i/o 
sAMF↓ 
Ichak, qorataloq, 
timus, 
immun 
faol 
hujayralar 
(T-hujayralar, 
neytrofillar, 
eozinofillar) 
Klozapin 
Klobenprotit 
Immepip 
Imetit 
Tioperamid 

---

- 790 -
*inositol(1,4,5)trifasfat; ** 1,2-diatsilglitserol; ***presinaptik retseptorlar; (↑) ortadi ; (↓) kamayadi.
14.7-jadval.
 Gistaminga sezgir H
1
-retseptorlari va ular blokatorlari
 
H
1
-retseptorlari 
joylashgan joyi 
GistaminH
1 
retseptorlarini 
qo‘zg‘alishida yuzaga keluvchi 
o‘zgarishlar 
Antigistamin dori 
vositalarH
1 
blokatorlari 
Bronxlarning silliq 
mushaklari 
Tonusni ortishi 
Dimedrol 
Diprofin 
Diazolin 
Suprastin 
Tavegil 
Loratadin 
Ichak 
silliq 
mushaklari 
Tonusni ortishi 
Yurak 
Atrioventrikulyar 
o‘tkazuvchanlikni susayishi 
Arterial 
tomirlarning silliq 
mushaklari 
Tonusnipasayishi 
Vena tomirlarning 
silliq mushaklari 
Tonusni ortishi 
Kapillyarlar 
O‘tkazuvchanlikni ortishi 
MNS neyronlari 
Turli xil ta’sirotlar 
Bu guruhning keng tarqalgan dori vositalari kimyoviy tuzilishi bo‘yicha quyidagi 
birikmalar
1 
qatoriga mansub: 
Immun jarayoniga ta’sir ko‘rsatuvchi vositalar. 
Etanolaminlar
- dimedrol (difengidramin gidraxlorid , benadril ) tavegil 
(klemastin);
Etilendiaminlar
- suprastin(xloropiramin); 
 
Fenotiazinlar 
- diprazin (prometazin gidroxlorid,pipolfen);
Xinuklidin hosilalari
- fenkarol (kvifenadin);
Tetragidrokarbonil
- diazolin (medgidralinnapadisilat, omeril);
Piperidin unumlari
1
- loratadin (klaritin). 
Periferik to‘qimalarda gistaminning antoganisti va allergiyaga qarshi ta’sirga 
ega ekanligidan tashqari, H
1
-gistamin blokatorlarini bir qator boshqa hosilalari 
ham mavjud. Jumladan dimedrol , diprazin va suprastinga MNSga susaytiruvchi 
ta’sir juda xosdir. (markaziy H
1
-retseptorlarni bloklanishi bilan bog‘liq.) Bu 
sedativ va uyqu rivojlantirishda namoyon bo‘ladi. Diprazin narkoz vositalari, 
opioid analgetiklar va anestetiklar ta’sirini kuchaytiradi. Bundan tashqari u kuchsiz 
darajada tana haroratini tushiradi. Yuqorida ko‘rsatilgan dori vositalari juda katta 

---

- 791 -
dozalarda qo`llanilganda harakat va ruxiy qo‘zg‘aluvchanlikning ortishi, 
uyqusizlik, tremor, qo‘zg‘atuvchanilikni kuchayishi bilan kechuvchi nojo`ya 
ta`sirlarni keltirib chiqarishi mumkin.
Tavegil, fenkarol va loratadin kuchsiz sedativ tasirga ega. Diazolin MNSga 
deyarli ta’sir ko‘rsatmasligi bilan boshqa dori vositalardan (ayniqsa diprazin, 
demidrol, suprastindan ) farq qiladi. Ko‘pincha dori vositalar turli darajada 
ifodalangan 
anesteziya 
chaqirish 
xossasiga 
ega 
. 
Demidrol 
yaqqol 
ganglioblakatorlik faolligiga ega bo‘lganligidan arterial bosimni tushirishi 
mumkin. Diprazin boshqa fenotiazin unumlari kabi α-adrenoretseptorlarni 
bloklaydi. Diprazin, dimedrol va suprastin o‘rtacha spazmolitik xossasiga ega. Bir 
qator moddalarda M-xolinoblokatorlik faolligi aniqlangan (27.4-jadval). 
Ko‘rib chiqilayotgan vositalar parenteral va enteral yo‘llar bilan kiritilganda 
ham yaxshi so‘riladi.Demidrol, suprastin, diprazin, fenkarol 4-6 soat, tavegil 8-12 
soat, laratadin 24 soat ta’sir ko‘rsatadi. Diazolinning ta’siri 2 kun va undan ko‘proq 
bo‘lishi mumkin. Ushbu guruh dori vositalarini, asosan, teri va shilliq qavatlarni 
allergik jarohatlanishida qo‘llaniladi: eshakemi, angionevrotik shish, xashak 
bezgagi, rinit va konyuktivada antibiotik va boshqa dorilarni qabul qilish bilan 
bog‘liq allergik holatlarda.
Ular bronxial astma va anafilaktik shokda samaradorligi past. (anafilaktik 
shokda adrenalin tanlab olingan dori vositalardan hisoblanadi.) MNSga 
susaytiruvchi ta’sirga ega bo‘lgan H
1
-gistamin retseptorlarini blakatorlarini ba’zida 
uyqu chaqirish va tinchlantiruvchi vosita sifatida (masalan: dimedrol),kamroq 
parkinsonizm, xoreya, xomiladorlarda qayt qilishni bartaraf etishda,vestibulyar 
buzilishda qo‘llaniladi. Dori vositalarni enteral, teriostiga, mushak ichiga va 
tomirga kritiladi. Mahalliy ta’sirlantirish xossasiga ega bo‘lgan dori vositalarni 
ovqatdan keyin ichishni tavsiya etish maqsadga muvofiqdir. Bemorlar H
1
-gistamin 
retseptorlari blakatorlarini odatda yaxshi qabul qiladilar. M-xolinoblokatorlarlik 
faolligiga ega bo‘lgan ba’zi dori vositalarni qo‘llaganda og‘iz bo‘shlig‘i shilliq 
qavatini qurishi kuzatilishi mumkin. Dimedrol,diprazin va suprastin sedativ ta’sir 
va uyquchanlik rivojlantirishi mumkin. 

---

- 792 -
1 
H
1
-retseptorining 
blakatori bo‘lishi terfenadinni qo‘llash ko‘pgina davlatlarda 
to‘xtatilgan,chunki u og‘ir kechuvchi yurak aritmiyasini rivojlantiradi.