O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi Buxoro davlat universiteti Pedagogika va jismoniy madaniyat fakulteti Til nazariyasi va metodikasi kafedrasi Sobit Avezov, Tavakkal Choriyev

 
 

---

51 
Bog'chada lug'at ishi rejali, bolalardagi faol so’zlarni kengaytirish 
maqsadiga qaratilmog'i lozim. So’z - asosiy lug'aviy birlik bo’lib, u fikr 
va tushunchani yuzaga keltiradi. Har bir so’zda mazmun, mantiq, so’z 
tovushi tizimi va morfologik qurilishi bo’lishi lozim. Bu uch tavsif 
orqali bolalarda lug'at ishi o’rgatiladi. Bolalar lug'at doirasidagi 
so’zlarni asosan ikki qismga bo’lib, o’rganishi mumkin: 
1. Faol so’zlar. 
2. Passiv (nofaol) so’zlar. 
Faol 
so’zlar 
- 
bolalarning 
kundalik 
hayotida, 
nutqida 
foydalaniladigan so’zlardir. Tarbiyachining asosiy vazifasi ana shu faol 
so’zlar doirasini kengaytirib borish, rivojlantirishdan iboratdir.
Passiv (nofaol) so’zlar - bolalar tushunadigan, biroq o’zaro 
muloqotda kam qo’llaydigan yoki qo’llashda qiynaladigan so’zlar 
majmui anglashiladi.
Lug'at ishining quyidagi mazmun va vazifalari bor: 
1. 
Bolalarni lug'at bilan munosabat qilishga o’rgatish
. Bundagi 
vazifa va talablardan asosiysi bo’lib, bolalar nutqidagi so’zlarni 
boyitish, tilimizdagi yangi ma'noli so’zlarga havas uyg'otish 
tushuniladi. Yangi ma'noli lug'at o’rgatish tarbiyachi tomonidan 
xususan aniq ma'noli so’zlardan iborat bo’lishiga qaratilmog'i lozim. 
Qaysiki, bunday aniq ma'noli so’zlar bolalar tasavvuridagi so’zlar 
bo’lib, ular eshitish, talaffuz qilish hamda ko’rishga mo’ljalangan 
bo’lishi darkor. Faqat 6-7 yoshli bolalargina mavhum otlar o’rgatish 
talab etiladi. 
2.
Bolalarga aniq lug'atni tanishtirsh va mustahkamlash
. 
Bolalar har bir yangi lug'atga qiziquvchan bo’ladilar. Shuning uchun 
ham tarbiyachi o’rgatayotgan yangi ma'noli lug'atni mashg'ulot 
jarayonida alohida urg’u bilan talaffuz etishi, ularga bu so’z xususida 
havas uyg'ota olishi lozim. Ikkinchi muhim ish esa bu lug'atni bolalar 
nutqiga 
olib 
kirish 
va 
mustahkamlash 
maqsadi 
yotadi. 
Mustahkamlashning o’ziga xos yo’llari mavjud bo’lib so’zning, avvalo, 
lug'aviy ma'nosi tushuntirilib, uning fonetik, orfoepik va boshqa 
morfologik xususiyatlari izohlanadi. 
3.