O‘zbek tili fonetikasi


Singarmonizmning  undoshlarga  ta’siri



Download 1,31 Mb.
Pdf ko'rish
bet98/118
Sana28.09.2021
Hajmi1,31 Mb.
#188327
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   118
Bog'liq
ozbek tili fonetikasi

Singarmonizmning  undoshlarga  ta’siri.  Singarmonizm  aslida  unlilarning 
moslashuvidan  iborat  bo‘lsa-da,  biroq  u  undoshlarga  ham  ta’sir  qiladi. 


95 
 
Singarmonizmning  undoshlarga  ta’siri,  asosan  assimilyatsiya  hodisasi  tarzida  yuz 
beradi.  Lekin  unlilar  bilan  undoshlarning  moslashishida  ba’zi  bir  farqlar  ham  bor. 
Masalan,  unlilar  garmoniyasida  so‘z  boshidagi  nlilarga  so‘z  oxiridagi  unlilar 
moslashadi,  undoshlar  garmoniyasida  esa  affikslardagi  birinchi  undosh  so‘z 
boshidagi  undoshga  emas,  balki  o‘zakning  oxiridagiga  moslashadi.  Undoshlarning 
moslashuvi  jaranglashuv,  jarangsizlashuv,  burun  tovushining  ta’siriga  uchrash, 
lablashish  va  shu  singari  tomonlardan  bo‘lishi  mumkin.  Bundan  tashqari,  ba’zan 
singarmonizm doirasida regressiv assimilyatsiya hodisasi ham yuz beradi:  qatnadi ˃ 
qannadi.  Ana  shuning  uchun  ham  singarmonizmli  shevalarda  morfologik 
qo‘shimchalar  variantlarning  bir  qismi  affiksdagi  unlilarning  o‘zakdagi  unlilarga 
lablashish  (yoki  palatal  garmoniyasi)  jihatdan  moslashuvi  natijasida  yuzaga  kelgan 
bo‘lsa, o‘sha variantlarning boshqa bir qismi affikslardagi undoshlarning o‘zaklardagi 
undoshlarga  moslashishi  natijasida  yuzaga  kelgandir.  Masalan,  keldi  va  ketti 
so‘zlarining  har  ikkisida  ham  o‘zakdagi  va  affikslardagi  unlilar  til  oldi  bo‘lganligi 
sababli  bu  so‘zlar  palatal  garmoniyasining  yumshoq  variantiga  misol  bo‘la  oladi. 
Lekin  bulardagi  affikslar  har  xil  variantlardagi  affikslardir.  Bunga  unlilarning 
moslashuvi emas, balki undoshlarning moslashuvi sabab bo‘lgan. Haqiqatan ham, kel 
so‘zining  oxiridagi  l  undoshi  jarangli  undoshdir.  Shuning  uchun  ham  affiksdagi 
undosh  jaranglilashgan.  Ket  so‘zining  oxiridagi  undosh  jarangsiz  bo‘lgani  sababli, 
shu  so‘zga  qo‘shilgan  affiksdagi  undosh  ham  unga  moslashib,  jarangsizlashgan. 
Masalan,  qullik,  borlik,  hurlik,  enlik.  Lekin  singarmonizm  qonuniga  muvofiq 
unlilarningtuyg‘unligi  (moslashuvi)  undoshlarning  moslashuviga  nisbatan  hal 
qiluvchi  rol  o‘ynaydi.  Shuning  uchun  ham  ba’zi  so‘zlarda  affiksdagi  tovushlar 
o‘zakdagi  tovushlarga  til  oldi  yoki  til  orqalik  nuqtai  nazardan  moslashuvi  shart 
bo‘lgani holda jaranglilik yoki jarangsizlik nuqtai nazaridan moslashishi uncha shart 
bo‘lmaydi. Masalan, tiklash, buklash, tinchlik kabi. 

Download 1,31 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   118




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish