O `zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining instrumental tahlil usullari fanidan o`quv-uslubiy majmua

Ionalmashuvchisorbentlar
Bulargasuvniyumshatishdaqo‘llanadigantabiiysorbentglaukonitqumikiradi. Ammoglaukonitqumningjiddiykamchiligibor: shimishqobilyatiyokialmashishhajminisbatanpast, yanabirkamchiligiionalmashishjarayonidasorbentdahosilbo‘lgantuzlareritmagao‘tib, taxlilgaxalaqitberadi.
Texnikadasun’iyionalmashuvchisorbentlarqo‘llaniladi, chunkiulartabiiylarganisbatanshimilishhajmianchayuqorivafaqatkationlarniemas, anionlarnihamalmashadi. Bundaysorbentlargasulfa – ko‘mirkiradi. Ushbusorbentqorarangliyaltiroqharxilshaklgaegazarrachalardaniboratbo‘lib, antratsitnieslatadi. Uniyarimsun’iymaxsulotdeyishmumkin, chunkitabiiyxomashyodanolinadi. Sulfo-ko‘miryog‘litoshko‘mirdanolinadi, ulargakuchlisulfatkislotasibilanyuqoriharoratdaishlovberiladi. Toshko‘mirningorganikmoddasibundayishlovberilgach, - SO₃H – gruppasinibiriktiradivaundagivodorodqo‘zg‘aluvchandir. Anashuionmetallionigaalmashishxususiyatigaega.


R – H + NaOH -->R – Na + H₂O

Sun’iyionalmashuvchimateriallar, ionitlismolalar, polimerizatsiyayokimonamerlarkondensiyasiyordamidaolinadi.

Tayyorpolimergaionalmashishxususiyatlarnikimyoviyishlovberibsitezjarayonibilanhosilqilinadi. Bundayionalmashuvchismolaningbo‘lagiyaqqolifodalanuvchinordonyokiishqoriyxususiyatgaega, makromolekuladantuzilganmurakkabagregatdir. Ba’zibirhollarda (kationit) smolaningharbirmolekulasinijudakatta, qo‘zg‘almas, erimasalmashinuvreaksiyagakirishishxususiyatgaega, vodorodionlari (N) bilanbog‘langananionsifatidako‘rishmumkin.
Bundaymolekulaningagregatikationit – smolaning (K) zarrasinitashkilqiladi. Vodorodioninafaqatzarraningyuzasidabo‘ladi, balkiuningtuzilishihajmigahamkiradi. Ionalmashuvchismolaningzarrasisuvdashishadi, boshqachaqilibaytgandasuvzarraningtuzilishigakiradi, bubilanionalmashuvchiturkumlardavodorodatominibutunhajmdaionlaydivaularo‘rnigazarralarichigakiruvchimetallionlario‘rnashadi. SHunibilishzururki, ionalmshuvchismolazarrasiko‘miryokisilikagelkabiqattiqg‘avakchalargaegaemas. Suvbilanmetallionlarismolazarrasigapolimermolekulasinisurib, (jelatinakabi) kiriboladi. Suvqattiqsuyuqlikdaeriganikabiionalmashuvchismoladaeriydi. Tarkibidagidroksilbo‘lgansmolalarhaqidahamxuddishundayfikrn6iaytishmumkin. Butuzilishdakattaqo‘zg‘almassmolaningmolekulakationibo‘lganvaubilanbog‘langanalmashinishxususiyatigaegaONguruhlarinisaqlaganmalekulalar – anilnitlardir (A).
KU – 1 kationiti.Xomashyosifatidasintezuchunsulfo – fenolvaformaldegdishlatiladi.
Bujarayondako‘psulfofenolvaformaldegidmolekulalariqatnashishimumkin. Sulfoguruxdagivodorodioniqo‘zg‘aluvchandir. Hosilbo‘lgansmola-kationalmashuvchidir.SopolimersuvbilanbirikibKU-2 kationitihosilbo‘ladi.
KationtKU-2.Bukationitsopolimerizatsiyausulibilanolinadi. Xomashyosifatidastirolvadivinilbenzolishlatiladi.
Stirolmolekulasidivinilbenzolningharbirsonlimolekulasibilanbirikishimumkin. YAIonitningxususiyatlaribirikkanmulekulalarsonigabog‘liqdir. Qanchako‘pmolekulabirikkanbo‘lsa, smolashunchalikmuskahkamhisoblanadi.
Sulfoguruxibo‘lgankationitlarsulfokislotalikationitlardeyiladi. Karboksilvagidroksilgruppalikationitlarbor. Xozirgipaytdaturlixilkationitlarishlabchiqariladi.
KationitlarAktivgruppalari
KU-1, KU-2, SDV-3 -SO₃H
RF, KF-1, KF-4 -PO₃H₂
AR -AsO₃H₂
KU-6, KVU-1 -SO₃H - COOH
KFU -COOH, -OH

Sun’iyusullardaolinganqattiq, yaltiroq, ochranggaegabo‘lganzarralaranionalmaquvchismolalar, polimerlarniaminlashtirishyo‘libilanolinadi.

AV-17 anionitnitayyorlashdastirolvadivinilbenzolningxlormetillisopolimeriishlatiladi. Bupolimerniaminlashtiribanionitolinadi.
Anionitkislotalarbilanhamreaksiyagakirishishimumkin.