O `zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining instrumental tahlil usullari fanidan o`quv-uslubiy majmua

Laboratoriyamashg`ulotlarinio`tkazishuchunzarurasbob-uskunalar:Darslik, ma’ruzamatni, o‘quvqo‘llanmalar, Konduktometr, byuretka, voronka, probirkalar, reaktivlar, .ko‘rgazmalimateriallarlar, skotch, qog‘oz, kompyuter vositalari, standart dasturlar, internet materiallari hamda zamonaviy pedagogik texnologiyalar, ya’ni interaktiv usullari qo‘llaniladi.
Laboratoriya jihozlari :Maxsus laboratoriya vositalari bilan jixozlangan xona
Usulningtamoili. Asosiytushunchalari
Konduktometriktahlilelektroliteritmasiningelektro‘tkazuvchanliginieritmakonsentratsiyasigabog‘liqliginio‘lchashgaasoslangan.
Elektroliteritmasiningelektro‘tkazuvchanligi, shishaidish (stakan)gakavsharlabqo‘yilganikkitaelektroddaniboratelektrokimyoviyyacheykadao‘lchanadi. Yacheykadagielektroliteritmasidano‘zgaruvchanelektrtokio‘tkaziladi. Ko‘pchilikelektrodlarplatinametallidantayyorlanadi. Elektrodhajminioshirishmaqsadidauningsirtiplatinaliktuzeritmasidagiplatinaionlarinielektrokimyoviycho‘ktirishvositasidag‘ovakliplatinabilanqoplanadi (Platinalanganplatinaelektrodi) 1-rasm.
Elektrolizvaelektrodlarniqutblanishinioldiniolishmaqsadidakonduktometriko‘lchashlaro‘zgaruvchanelektrtokidabajariladi.
O‘tkazgichlarningbirinchituri- metallardagikabi, elektrodlarorasidagieritmaqatlaminingqarshiligi (R) mazkurqatlamqalinligi (l)gato‘g‘rivaelektrodlaryuzasi (S)gateskarimutanosib


(1)

butenglamadakoeffitsient-solishtirmaelektiro‘tkazuvchanlikvauningteskariqiymati=1/ρ solishtirmaelektro‘tkazuvchanlikdebataladi. Elektrqarshiligi R-ombirligidaeritmaningqavatqalinligi l-santimetrda, elektrodlarningyuzasism²-dao‘lchanganisabablisolishtirmaelektro‘tkazuvchanlikOm^-1 · sm^-1 (ba’zanSm · sm^-1) birlikdaifodala-nadi.

Solishtirmaelektro‘tkazuvchanliknifizikma’nosi 1 sm³ eritmaningelektro‘tka-zuvchanligibo‘lib, yuzasi 1 sm², elektrodlarorasidagimasofa 1 smbo‘lganeritmaustunining 1 voltkuchlanishberilgandagielektro‘tkazuvchanlik – 1V/smma’nosinianglatadi.
Solishtirmaelektro‘tkazuvchanlikningqiymatielektrolitvaerituvchiningtabiati, eritmakonsentratsiyasivaxaroratgabog‘liq.
Eritmaningkonsentratsiyasiortgansayinelektro‘tkazuvchanlikavvalortadi, so‘ngramaksimumdano‘tgachkamayadi. Elektro‘tkazuvchanliknibundayo‘zgarishiningsababiquydagichatushuntiriladi. Kuchliyokikuchsizelektroliteritmasikonsentrotsiyasiortgandatoko‘tkazuvchizarralar, ionlar, soniortadi. Shuninguchuneritmaningelektro‘tkazuvchanligi (eritmadano‘tayotgantokkuchi) ortadi. So‘ngraeritmakotsentratsiyasiortgansariuningqovushqoqligi, ionlarnielektrostatiktortishuviortadi (ionlar harakatchanligikamayadi), Natijadakonsentratsiyaortganibilanelektro‘tkazuvchanlikortmaydi.
Kuchsizelektroliteritmasidakonsentratsiyaortgansarielektrolitnidissotsiatsiyadarajasikamayadibuesatoko‘tkazuvchizarra-ionlarsoninikamayishibinobarinsolishtirmaelektro‘tkazuvchanliknikamayishigasababbo‘ladi. Kuchlielektroliteritma-sinikonsentratsiyasiortgandaionassotsiatlar (ikki, uchvaundanortiqionlarnibiri-kuvi) xosilbo‘ladivabuhamelektro‘tkazuvchanliknikamayishigasababbo‘ladi.
Ko‘rsatilganomillarmajmuasielektroliteritmasisolishtirmaelektro‘tkazuvchanliginiyuqoridagitartibdao‘zgarishigasababbo‘ladi.
Haroratortgandaeritmaqovushqoqligikamayishi, ionlar harakatchanliginiortishi, kuchsizelektrolitlardaesadissotsiatsiya (elektrolitmolekulasiniionlargaajralish) darajasiortganisabablisolishtirmaelektro‘tkazuvchanlikortadi. Shuninguchunmiqdoriykonduktometriko‘lchov, konduktometrikyacheykatermostatlangan, xoldao‘zgarmasxaroratdabajariladi.
Kondutometriyadasolishtirmaelektro‘tkazuvchanlikdantashqariekvivalentelektro‘tkazuvchanlikvamolyarelektro‘tkazuvchanlikishlatiladi.
Ekvivalentelektro‘tkazuvchanliknifizikmohiyati – 1 smmasofadajoylashganbirxilelektrodlarorasida 1 g ∙ ekveriganmoddasibo‘lganbir 1 sm³eritmanielektro‘tkazuvchanligidir.
Ekvivalentmolyarmassagazaryadsonibirgatengbo‘lganzarralargatengulusholinadi. MasalanN⁺, Vr^-, ½Cu²⁺, 1/3Fe³⁺vax.z.o.
Shundayqilib, solishtirmaelektro‘tkazuvchanlikturlikonsentratsiyalieritmalar 1 sm³hajminingelektro‘tkazuvchanliginitavsiflasa, ekvivalentelektro‘tkazuvchanlik 1 grammekvivalentelektrolitningelektro‘tkazuvchanliginitavsiflaydieritmaninghajmiturlichabo‘lishimumkin.
Elektroliteritmasinikonsentratsiyasikamaygansariekvivalentelektro‘tkazuvchanlikortib boradi. Cheksiz suyultirilganelektrolitningekvivalentelektro‘tkazuvchanligimaksimalqiymatgaegabo‘ladi. Ekvivalentelektro‘tkazuvchanliksolishtirmao‘tkazuvchanlikkabixaroratoshgansariortadi.
Ekvivalentelektro‘tkazuvchanliksolishtirmaelektro‘tkazuvchanlikbilanquyidagicha (2) bog‘langan.
(2)

buerdas-ekvivalentmolyarkonsentratsiya.

Kol’raushniionlarnimustaqilxarakatiqonunigamuofiqelektrolitningcheksiz suyultrilganeritmasidagiekvivalentelektro‘tkazuvchanlik_∞ yoki (^o) kationvaanionlarnichegaraviyhrakatchanliklari (^o₊va^o_-) yig‘indisigateng, ya’niCheksiz suyultirilganeritmadagiionlarxarakatchanligigateng.

_∞= ^o₊ + ^o_- (3)

Muayyanerituvchidagiionnichegaraviyxarakatchanligiberilganxaroratdao‘zgarmaskattalikbo‘lib, mazkurionningelektrikxarakatchanliginiifodalochidoimiy (ya’niayniiongaxos) kattalikdir.

1-jadvaldamisoltariqasidaba’ziionlarnisuvlieritmadagichegaraviyxarakatchanligikeltirilgan.
1-jadval