O ’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti fiziologiya kafedrasi

Odam bir kecha-kunduzda sarflaydigan kaloriyasiga ko’ra sutkalik ovat ratsionidagi oqsillar, yog’lar va uglevodlar miqdori

Ovqatning	Sutkalik kaloriyasi (kkal)
	2500	2750	2900	3250	3750	3750	4200	4250
Oqsillar (g) Yog’lar (g) Uglevodlar (g)	91 81 340	100 89 370	110 97 405	118 105 435	127 113 470	135 121 500	146 128 535	154 135 570

Gavda vaznining 1 kg massasi hisobiga 1 soatda sarflanadigan
energiya miqdori
(asosiy almashinuv energiyasi ham shunga kiradi)

Odamning faoliyati	Kkal	Odamning faoliyati	Kkal
Uxlaganda Yotib dam olganda Turgan holda dam olishda Tikka turganda Yuvinishda Kiyinish va yechinishda Uy ishlarini bajarishda Kitob o’qishda Lektsiya eshitishda Erkin gimnastikada Sport gimnastikasida Suzishda Akademik qayikda eshkak eshishda Kanoeda eshkak eshishda Velosipedda yurish Velosiped sporti mashqida Velosiped sporti muso- baqasida	0,93 0,10 1,37 1,30 1,50 1,69 3,44 1,50 1,50 5,07 7,68 7,14 6,60 7,33 7,73 12,00 16,2	Laboratoriya ishlarini bajarishda O’tin arralashda Qo’l bilan kir yuvishda Yurganda (6 km soat) Yurganda (8 km soat) Yugurishda (12 km soat) Yugurishda (8 km soat) Yugurishda (mashq qilish) Yengil atletikada Kurashda Bilyard o’ynashda Otishda CHavandozlikda (erkin yurganda) CHavandozlikda (yo’rttir- ganda) Sport tennisi o’yinida Dushga tushganda	2,16 6,86 3,10 4,78 9,30 10,75 9,00 12,10 7,86 12,30 2,30 5,40 3,70 5,20 4,50 3,57

100 g ovqat mahsulotlari tarkibidagi oqsillar, yog’lar va uglevodlar miqdori (g) va kaloriyasi (kkal)

Mahsulotlar nomi	Oqsillar	Yog’lar	Uglevodlar	Kkal
Sigir suti Qaymoq Sovet siri Qandli, quyultirilgan sut Sariyog’ O’simlik yog’i Mol go’shti: 1 kategoriya II kategoriya Qo’y go’shti: I kategoriya Kolbasa (sevar) Kolbasa (chala dudlangan) Sosiska Tuxum Bug’doy non Baton Qand Asal SHokolad konfet Manniy yormasi Suli yormasi Guruch Kartoshka Oqbosh karam Qizil sabzi Ko’k piyoz No’sh piyoz Yangi bodring Tarvuz Olma Limon Olcha	Z 3,3 2,1 21,0 6,8 0,4 - 15,0 18,0 14,0 12,0 13,5 10,5 10,6 7,1 7,5 - 0,3 3,6 9,5 10,6 6,4 1,7 1,5 1,3 1,1 2,5 0,7 0,4 0,3 0,8 0,7	3,7 28,6 30,0 8,3 78,5 93,8 10,0 4 16,0 26,0 35,0 18,0 11,0 1,0 1,0 - - 35,6 0,7 2,3 0,9 - - - - - - - - - -	4,7 3,0 2,5 53,5 0,5 - - - - - - 0,3 0,5 46,5 49,5 95,5 78,0 53,1 70,1 65,1 72,5 20,0 2,2 7,6 4,1 9,2 2,9 8,8 16,7 92 12,0	7,7 285 380 324 734 872 154 106 206 290 370 205 150 230 140 390 320 563 333 329 332 89 27 36 21 48 15 38 70,0 41 52

Tuzilgan ovqat ratsioni bo’yicha quyidagi shartlarni:
a) ratsiondagi kaloriya sutkalik energiya sarfini qoplashini;
b) ratsiondagi hayvonot mahsulotida oqsil va yog’lar miqdori yetarli bo’lishini baholang.

Ovqatlanish rejima	Taomning turi	Ayni taomdagi Oziq moddalar	Og’irligi	Ozqat tarkibi(g)
				oqsillar	yog’lar	uglevodlar
Ertalab Tushda Kechqurun	Jami Jami Jami

Izoh. Sutkalik ratsion jadval ko’rsatkichlaridan foydalanib tuziladi.


Nazorat savollari.

1. 
   Asosiy oziq moddalari tarkibiga nimalar kiradi?
   
2. 
   sutkalik ratsionda oqsillar, yog’lar va uglevodlar qancha bo’lishi kerak?
   
3. 
   Ovqat ratsionini tuzish uchun eng avvalo nimalarni aniqlashimiz lozim?
   

30-LABORATORIYA. Ovqat ratsionini aniqlash.
Odam uchun ovqat ratsioni (ma’lum muddatda beriladigan ovqat) tuzishda quyidagi qoidalarga amal qilinmog’i lozim. Bir kunda yeyiladigan ovqat sarf etiladigan energiya miqdorini qoplaydigan bo’lishi kerak. Ovqat ratsionini tuzishda shaxsning bajaradigan ish turiga monand (bolalar uchun — yoshiga) holda yetarli miqdorda oqsillar, yog’lar va karbon suvlarning bo’lishi hisobga olinishi kerak. To’rt mahal ovqatlanish eng yaxshi rejim hisoblanadi. Birinchi, ertalabki nonushta umuraiy kaloriyaning 10-15% ini, ikkinchi nonushta 15-35% ini, tushki ovqat 40-50% ini va kechki ovqatlanish 15-20% ini tashkil qilishi maqsadga muvofiqdir. Oqsilga boy bo’lgan oziq moddalari (go’sht, baliq, tuxum) nonushta va tushki ovqatlanishda tanovul qilingani ma’qui. Kechki ovqatlanish uchun esa sut-ko’kat mahsulotlari qoldirilishi zarur. Organizmga kirayotgan oqsil va yog’larning kamida 30% chorva mahsulotlaridan iborat bo’lishi kerak. Shu bilan bir qatorda taom ratsioniga yetarli miqdorda vitaminlar, mineral tuzlar va suv kirishi kerak.
Organizmga kirgan oziqning hammasi o’zlashtirilmasligini, ya’ni ichakda so’rilmasligini va ishlatilmasligini esda tutish kerak. Iste’mol qilingan oziqning ma’lum qismi ichakdan shlaklar (chiqindi) ko’rinishida chiqarib yuboriladi. Aralash oziqni o’zlashtirish o’rtacha 90% ga tenglashadi.
Ish anjomlari: oziq-ovqatlarning kimyoviy tarkibi va ularning qanchalik kaloriyaga ega ekanligini tasvirlovchi jadval.
Tajriba o’tkazish tartibi. O’zida oziq moddalarning necha protsent oqsil, yog’ va karbonsuvlarni saqlagani va 100 g oziqning qancha kaloriyaga ega ekanligini ko’rsatuvchi jadval yordamida oziq ratsioni tuziladi. Agar sutkalik ratsionda oqsillar. yog’lar va karbonsuvlarning miqdori normaga to’g’ri kelmaydigan bo’lsa, unda oziq moddalari tegishlicha ko’paytirilishi yoki ozaytirilishi kerak.
Oziq moddalariga bo’lgan talab va oziq ratsionining umumiy kaloriyasini organizmning alohida xususiyatlarini hisobga olgan holda (jinsi, yoshi, bo’yi, vazni, mehnat faoliyatining xarakteri) 2-3 min ichida Pokrovskiy-Shaternikov nomometri yordamida aniqlash mumkin. Ishni rasmiylashtirishga doir tavsiyalar. Berilgan oziq ratsionini jadvalga kiriting.

Oziqlanish rejimi	Oziq- ovqatlar nomi	Oziq- Ovqatlar- ning vazni (g)	Olingan miqdordagi oziq-ovqat tarkibidagi oqisillar, yog’lar, karbonsuvlar vazni (g)	Sutkalik ratsionning % lari	Kaloriyasi (kkal)
Birinchi nonushta
Ikkinchi nonushta
Tushki ovqat
Kechki ovqat
Umumiy miqdori

Xulosa chiqaring.


Nazorat uchun savollar

1. 
   Ovqat ratsioni tuzishning asosiy qoidasini sanab bering.
   
2. 
   Oqsilga boy bo’lgan oziq moddalarni ayting.
   
3. 
   Sutkalik oziq ratsioni tuzishni tajriba o’tkazish tartibini ayting.
   

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.

1. 
   Almatov K.T., Allamuratov SH.I. Odam va hayvonlar fiziologiyasi. -T.: O’zMU, 2004. -580 b.
   
2. 
   Nozdrachev A.D., Barannikov I.A., Batuev A.S. i dr. Obщiy kurs fiziologii cheloveka i jivotnыx. -M.: Vыssh. shkola, 1991. 1 kn. -511s., 2 kn. -527 s.
   
3. 
   Korotko G.F. Vvedenie v fiziologiyu jeludochno-kishechnogo trakta. -M.: Meditsina, 1987. -220s.
   
4. 
   Klemesheva L.S., Almatov K.T., Matchanov A.T. Fiziologiya krovoobraщeniya. Fiziologiya serdtsa. –T.: NUUz., 2003. -148 s.
   
5. 
   Klemesheva L.S., Almatov K.T., Matchanov A.T. Fiziologiya krovoobraщeniya. Fiziologiya sosudistoy sistemы. -T.: NUUz., 2004. -120 s.
   
6. 
   David Sh et al., Human anatomy physiologi. Boston, Massachusetts. Me Graw Hill, 1996. –1070 r.
   
7. 
   Pokrovskiy V. M., Korotko G. F. Fiziologiya cheloveka: Uchebnik v dvux tomax. -M.: Meditsina, 2001. -467 s.
   
8. 
   Rayt A., Brostov D., Meyl D.M. Immunologiya -M.: Mir, 1980. -327 s.
   
9. 
   Frimene X., Brokle. Osnovы immunologii. - M.: Mir, 1986. –54 s.
   
10. 
    Sokolov Ye.I. i dr. Emotsionalnoe napryajenie i reaktsii serdechno-sosudistoy sistemы. -M.: Mir, 1980. -242 s.
    
11. 
    Tigranyan R.A. Gormonalno-metabolicheskiy status organizma pri ekstremalnыx vozdeystviyax. -M.: Nauka, 1990. -285 s.
    
12. 
    Klinicheskaya bioximiya pod red. akad., V.A. Tkachuka. -M: GEOTAR-MED, 2002. -358 s.
    
13. 
    Almatov K.T., Klemesheva L.S., Matchanov A.T., Allamuratov SH.I. Ulg’ayish fiziologiyasi. -T.: O’zMU., 2004. -1956 s.
    
14. 
    Batuev A.S. Malыy praktikum po fiziologii cheloveka i jivotnыx, Izd-vo S-P. un-ta, 2001. -345 s.
    
15. 
    Rozen V.B. Osnovы endokrinologii. -M.: MGU, 1984. -315 s. Kirshenblad Ya.D. Praktikum po endokrinologii. -M.: Vыsshaya shkola, 1969. -255 s.