O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

P ed agogik -m etod ik  

qism ni  ta s h k il  etuvchi  b o i i m l a r .

P e d a g o g ik -m e to d ik   q is m n in g   p a ra g r a fla r   soni  va  m a z m u n i  

ish n i  tu rig a  q a ra b   belgilanadi.  O d a t d a   b irin c h i  b o b d a   ta d q iq o t

407

---

olib  b o rilgan  obyekt  b o 'v ic h a   qisqacha  m a 'lu m o t  berish  bilan 

birga  m a v z u n in g   u m u m iy   n azariy   m asalalari  b o ‘yicha  m a z k u r  

tadqiqot  n a tija la rin in g   a m a liy o td a   tatbiq  etilishi  m u m k i n   b o ‘lgan 

m u ass a s a n in g   q isqacha  tavsifnom asi  berilishi  lozim.  M a z k u r  

b ob d a   quyidagi  p a ra g r a fla r   o ‘zaro  m an tiq iy  izchillikda  beriladi:

—  kasbiy  t a ’lim   ja ra y o n la rin i  o ‘qitishda  zam on aviy  pedago gik  

va  axborot  te x nologiya la rin ing   aham iyati;

—  kasbiy  t a ’lim   jara y o n i  b o ‘yicha  tan  rivoji  va  istiqbollarini 

o'qitishda  elektron  d a rs lik la rn in g   aham iyati;

—  kasb  t a ’lim i  m u assa sala rid a   t a ’lim -tarbiy a jara y o n ig a   q o ‘yi- 

ladigan  talablar;

—  texnologik  ja r a y o n la r   va  zam o naviy   te x n ik a la r n in g   ishlash 

m e x a n iz m i  b o ‘yicha  o ‘q u v c h i-tala b ala rn i  m ustaqil  ijodiy  faoli- 

yatini  tash kil  etishi;

—  turli  m a h s u lo t  ishlab  c hiqarish  u c h u n   texnologik  ja r a y o n -  

larni  bo shqarish  va  u l a r n in g   o m illa rin i  o ‘zgartirish  uslubiyati 

b o 'y ich a   m aso fa d an   o'qitish  m etodlari;

—  t url i   x o m a s h y o l a r n i   q a y t a   i s h l a s h d ag i   o' z i ga   xos  j i h a t l a r i n i  

o ' q i t i s h  j a r a y o n i d a   o ' q i t u v c h i n i n g   p e d a g o g i k   m a d a n i y a t i   va  kas bi y 

m a h o r a t i n i n g   a h a m i y a t i ;

—  texnologik  u s k u n a la r n i  ta n la s h   va  asoslash  u s u lla rin i  belgi- 

lash  jara y o n id a   d id a k tik   vositalardan  foydalanishi;

--  xom ashyo,  ya rim   tayyor  va  tayyor  m a h s u lo tn in g   sifatini 

a niqlash   va  na z o ra t  qilish  b o 'y ich a   tashkil  etiladigan  fakultativ  va 

q o \sh im ch a   m a s h g ‘ulo tlar  m a z m u n i;

—  m a h s u lo td a g i  n u q s o n la r n in g   sababini  aniqlash  va  b a r t a r a f  

etish  uslublari  o'qitish  jarayonida  qoMlaniladigan  pedagogik-p si- 

xologik  usullar;

—  k a s b -h u n a r   kollejlarida  t a ’lim -tarbiya  ja r a y o n in in g   t o lg ‘ri 

tashkil  etilishi  va  ularda  integratsiyalashuv  j a r a y o n in in g   a m alga 

oshishi;

—  k a s b - h u n a r   kollejlarida  o ‘qitish  ja ra y o n id a   b a h o la s h n in g  

reyting  tizim i;

—  k a s b - h u n a r   kollejlarida  t a ’lim   jara y o n la rin i  b osh q a rish  

b o 'vich a   tashkil  etiladig an   m ustaqil  ta 'lim   m a z m u n i;

—  k a s b - h u n a r   kollejlarida  o ‘qitish  jara y o n id a   q o ‘lla n ila d ig a n  

m o d e lla sh tirish   va  a v to m a tla sh tirish   m etodlari;

—  k a s b - h u n a r   kollejlarida  o ‘q itish n in g   u m u m iy   prinsip lari  va 

m etod lari;

408

---

—  k a s b - h u n a r   k o l l e j l a r i d a   t a ’l i m   j a r a y o n l a r i n i   k o m p y u t e r  

g r a f ik a s in in g   d a s tu riy   vositalarini  ishlab  chiqishi;

—  m a h s u lo t  ishlab  c hiqa rish d a g i  b a r   bir  texnologik  jara y o n n i 

g e o m e trik   shakl  va  c h iz m a la rd a   ifoda  etish,  tasvirlash  usullarini 

a n iq la sh ;

—  ishlab  ch iq a rish   m ate ria lla ri  va  u la rn i  q a y ta   ishlash  va  sifat 

o 'z g a ris h in i  o ‘qitish  ja ra y o n id a   d id a k tik   v o sita la rn in g   q o'llanishi;

—  hayot  faolivati  xavfsizligi  nazariyasi,  ish lab  ch iq a rish   kor- 

x o n a la rid a g i  zararli  va  xavfli  holatlar,  s an o at  so h a sid a   xavfsizlik 

psixologiyasi  va  u n i  tahlil  qilish  tiz im lari;

—  a t r o f - m u h i t   va  in s o n n i   fizik ,  kim v o viy  va  biologik  h o d i-  

s a l a r n i n g   z a ra r li  t a ’s ir id a n   h i m o y a la s h   v o sita la ri  va  u s u lla rin i 

a n iq l a n is h i ;

—  « in s o n - te x n ik a -m u h it»   tiz im i n i   lo y ih a la sh d a   in so n  omili 

m u a m m o l a r i n i   h al  q ilis h n in g   ilm iy  asoslari  va  usullari;

—  te x n ik a   obyektlari  va j a r a y o n la r in i  p a te n tg a   loyiqligi  va  pa- 

te n t n in g   c h in a k a m lig in i  tadqiq  e tis h n in g   pedagogik-psixologik 

asoslan ish i;

—  o ‘lchov  vositalarini  tek sh irish   u sullari  va  u lard a   y o i  

q o ‘yilad ig an   xatolik  chegaralari  b o 'y ic h a   m e ’yoriy  hujjatlarni 

yaratilishi;

—  z a m o n a v i y   p e d a g o g i k   va  a x b o r o t   t e x n o l o g i y a l a r i   a s o s i d a 

d a r s   o ‘t is h  m e t o d i k a s i ;

—  d a rs n i  t o lg‘ri  tashk il  etish  rejasi  va  u n d a   ta q d i m   etiladigan 

a x b o ro tla rn i  integratsiyalash;

—  d a rs n in g   texnologik  xaritasi,  p ro fe s s io g ra m m a la rg a   qo'yila- 

d ig an   talablar;

—  m u a m m o l i   t a ’lim   va  uni  a m a lg a   o s h ir i s h n i n g   o ‘ziga  xos 

xususiyatlari;

—  p e da go gik   m a d a n iy a t  va  kasbiy  m ah o ra ti;

—  p e d ag og ik,  psixologik  va  kasbiy  yo‘n a lis h la r d a   tashkil  eti­

lad igan  fakultativ  va  q o Ls h im c h a   m a s h g ‘u lo tla r  m a z m u n i;

—  o ‘q u v c h i - t a l a b a l a r n i n g   m u s t a q il   ijodiy  fa o liy a tin i  ta s h k il 

etish  m a q s a d id a   se m in a r,  a m a liy   va  lab o rato riya  m a s h g ‘ulotlarida 

foy d ala n ila d ig a n   m u a m m o li  to p sh iriq la r  m a z m u n i;

—  p e d ago gik ,  psixologik  va  kasbiy  yo ‘n a lis h la r d a   tashkil  eti­

ladigan  m u staqil  t a ’lim   m a z m u n i;

—  o ‘qitish  ja r a y o n id a   q o i l a n i l a d i g a n   p e d a g o g ik -p s ix o lo g ik  

usullar;

409

---

—  o'quv  jara y o n id a   q o 'lla n ila d ig a n   m odellashtirish  va  avto- 

m atlashtirish   m etodlari;

—  d ars  jara y o n id a   q o 'lla n ila d ig a n   texn ika  (k om pyuter,  au dio 

va  videotexnikalar)  va  b o s h q a   y o rd am c h i  did ak tik   vositalar  (tar- 

q a tm a   m ateriallar,  k o‘rg azm ali  q u ro lla r  va  h.k.);

—  elektron  d a rslik la r  asosida  texnologik  ja ra y o n la rn i  o ‘qitish 

tam oy illari  va  m eto dlari  (m a v z u n i  yoritish  jara y o n id a   elektron 

d a rslik la r  im koniyatlari  y o rd a m id a   ta q d im o tla r   na m o y ish   etish 

h a m d a   u lard a n   sa m a rali  fo y d a la n is h n in g   yo‘l-yo‘riqlari);

—  kasbiy  fan la rn i  o 'q itis h n in g   u m u m i y   tam oy illari  va  m e ­

todlari;

—  kasbiy  t a ’lim  jara y o n id a   m a s o fa d a n   o'qitish  m eto dlari;

—  o ‘quv ja ra y o n id a   q o 'lla n ila d ig a n   interfaol  m e to d la rn i  a n iq -  

lashi  va  ularn i  q o ila s h i;

—  dars  u c hu n  z a r u r   b o 'la d ig a n   o'quv  va  uslubiy  m ate ria lla r 

ishlab  chiqishi;

—  am aliy   m a s h g ‘ulotlar  h a m d a   laboratoriya  m a s h g ‘ulotlari  j a ­

rayonida  o ‘q u v c h i-ta la b a la rn in g   m ustaqil  ijodiy  faoliyatini  tashkil 

etuvchi  m u a m m o li  to p sh iriq la r  yaratilishi;

—  o 'q u v c h i - t a l a b a l a r n i n g   lo v ih a c h ilik   q o b iliy atin i  s h a k l-  

la n tirish g a   x iz m a t  qiluvchi  t o p s h i r iq l a r   t o ‘p l a m in i   ish la b   c h i ­

qishi;

—  darsga  oid  asosiy  va  y o rd a m c h i  vositalar  (ta rq a tm a   m a te ria l­

lar,  k o ‘rgazm ali  qurollar,  audio,  video  texnologiyalar)ni  tayvorlay 

olishi  va  d a rs n in g   tex nologik  x a ritasin i  tuzishi;

—  o ‘qu vch ilar  faoliyatini  b a h o la s h n in g   reyting  tiz im in i  ishlab 

chiqishi;

—  m av z u n i  yoritish ja ra y o n id a   elektron  d a rslik la rd a n   sam arali 

fo y d ala n ish n in g   yo'l-vo'riqlarin i  ishlab  chiqishi;

—  kasbiy  t a ’lim jara y o n id a   m a so fa d an   o'qitishni  tashk il  etishda 

o ‘qitish  m e to d la rin i  tahlil  qilib,  ularn i  q o i l a s h   u c h u n   m eto d ik  

tavsiyalarni  ishlab  chiqishi  k o 'zlan ad i.

S h u n in g d e k ,  bu  qism d a   m u a l li f   to m o n i d a n   o ‘rgan ib  chiqil- 

gan  m a te ria lla r  tah lili  asosida  erish ilgan   natijalar,  yangiliklar, 

ixtirolar,  m e ’yoriy  ko‘rsatkichlar,  tavsiya  etilayotgan  texnologik 

ja r a y o n la r   asoslab  beriladi,  sh u n g a   m o s  jad v a lla r  tavsiya  etiladi, 

ta k l if  etilayotgan  obyektni  tak o m illa s h tirish   yo‘llari,  iqtisodiy  sa- 

m aradorligi  a n iq la n a d i,  ilgari  surilayotgan  g ‘oya  va  ta k lifla r  ilm iy 

j i h a t d a n   asoslanadi.

410

---

T a h l il n in g   dastlabki  m ateriallari  talab a  t o m o n i d a n   pedagogik 

a m a liy o t  ja r a y o n id a   o ‘rg an ilgan   o lquv  m u as s a s a s in in g   ish  rejasi 

yoki  u l a r n i n g   bir qism i,  yillik  h isob o t,  moliyaviy  va  statistik  hiso- 

bot  m a te ria lla ri  va  bo sh q a   hujjatlar  b o ‘lishi  m u m k in .

T o ‘p la n g a n   m aterial  hajm i  va  tavsifi  qabul  q ilin g an   tadqiqot 

m e t o d ik a s i n in g   o ‘ziga  xos  xususiyatlariga  b o g ‘liq.  B u n d a   quyidagi 

m e t o d la r d a n   foydalanish  ko‘zlanish i  m u m k in :  e m p irik   (kuzatuv, 

ta q q o s la sh ,  c h a m a la s h ,  o ‘lchov,  tajriba-sinov),  ekspert  baholash, 

eksp ert  ta h lil,  hisoblash  tahlili,  m e ’yoriy,  tashk iliy-loyihalash, 

grafik   ta h lil,  p a ra m e tr ik ,  korrelatsion  ta h lil,  variativ,  d isk rim i- 

n a n t,  asosli  tah lil,  evristik  (analogiya,  inversiya,  em patiya,  ideali- 

zatsiya,  «aqliy  hujum»,  assotsiatsiya,  sinektika,  m orfologik  tahlil 

va  b.),  iq tiso d iy -m a tem a tik   m o d ella sh ,  ijtim oiy-iqtisodiy  tahlil 

(taqqoslash ,  ta n la b   o 'rg an ish ,  g u r u h la s h   va  korrelatsion  tahlil), 

m u h a n d is -iq tis o d iy   hisob.

T a ’lim  

m u assa sala rid a   u m u m k a s b iy   va  ixtisoslik  fanlari 

o ‘qitilish in i  o ‘rganish  to 'p la n g a n   m a te ria lla rn i  qayta  ishlashni 

m o ‘ljallaydi.  M a ’lu m o tla rn i  q ay ta  ishlash  iqtisodiv,  ijtimoiy  va 

psixologik  ta h liln i  zam o nav iy  m e to d la r d a n   foydalanish  bilan 

a m a lg a   o s h ir is h n i  taq a z o   qiladi.