O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

Tayanch  iboralar: 

si nf da n  tashqari  ishlar,  m a k t a b d a n   tashqari 

ishlar,  t o' garak,  t o' gar ak  rejasi,  h u n a r m a n d c h i l i k ,   ko ' r ga zm a,   n a ­

m u n a ,   baholash.

1. 

Sinfdan  va  maktabdan  tashqari  ishlarni  tashkil  etishning 

maqsad  va  vazifalari. 

Yosh  avlodni  h ar   t o m o n l a m a   vctiik  bo'lishi 

t a ’l im-t arbi ya   j a r a yo n in i   to'g'ri  tashkil  etish  h a m d a   fanlarni 

o' zlashtirish  bilan  c h ek la nma yd i.   M ak ta b  o ' qu v c h i l a r i n i n g   bo'sh 

vaqtini  to'g'ri  t as hki l  etish,  ul ar ni   kasbga  y o' llas hda  vaqtni  bekor 

o ' t k az m as l i k ,   m e h n a t   tarbiyasini,  f anl ardan  olgan  bili ml ari ni  

kengayti ri shda  m a k t a b d a n   va  sinfdan  t ashqari   i s h l a rn i n g  a h a ­

miyati  katta.  B o l a n i n g   bo'sh  vaqti  to'g'ri  t a q s i ml a nm as li g i,   uni 

turli  zararli  o qi ml ar g a  kirib  kctishiga  yoki  bos hqa   salbiy  oqibat- 

larga  olib  kelishi  m u m k i n .   M a k t a b d a n   t ashqari   t a ’l im  uzluksiz 

t a ’lim  t i z i m i n i n g   tarkibiy  qismi  bo'lib,  q o ' s h i m c h a   t a ’l im-tarbiya,  

bo sh la n g' i ch   k a s b - h u n a r g a   yo'naltirishga  o ' q u v c h i l a r n i n g   bo'sh 

vaqtini  t ashkil  e t i s h n i n g   o m m a v i y   sport,  m a d a n i y   estetik,  xalq 

h u n a r m a n d c h i l i g i n i n g   mavjud  turlari  va  s ha kll ari ni   t an l as h   h a m -  

da  a ma l da   j oriy  etish  vositasini  bajaradi.

O ' zb e ki s t o n   R e s p ub l ik a si ni n g  « M a k t a b d a n   va  s in f da n   t a s h ­

qari  t a ’l im  t o ‘g'risida»gi  N i z o m i d a   quyidagi  u m u m i y   qoidalar 

berilgan:

1. 

M a k t a b d a n   va  sinfdan  tashqari  t a ' l i m   O 'z be ki st on   Respub- 

likasi  Konstitutsivasi,  «Ta’lim  to'g'risida»gi  O o n u n   va  «Kadrlar 

tayyorlash  milliy  dasturi»lariga  muvofiq  tashkil  etiiadi.

29 9

---

2.  M a k t a b d a n   t ashqari   t a ’lim  muassasasi  uzluksiz  t a ’lim  tizi- 

m i n i n g   tarkibiy  qismi  hisoblanadi.

3.  Jinsi,  tili,  yoshi,  irqiy,  milliy  mansubligi,  di nga   munosa ba ti,  

xizmati,   t u r a r  joyidan  qat'i  n a z a r   m a k t a b d a n   va  sinfdan  t ashqari  

t a ’lim  muas sa sal ari da   t a ’l im  olish  teng  huquqlidir.

« M a k t a b d a n   va  s inf dan  t ashqari   t a ’lim  t o' g‘risida»gi  N i z o m d a  

quyidagi  m aq s ad   va  vazifalar  belgilangan:

—  m a k t a b d a n   tashqari  t a ’l im  bolalar,  o ' s mi r la r   ijodiyoti  saroy- 

lari,  mar ka zl ari   muas sas al ari da  ama lga   oshiriladi;

—  m a k t a b d a n   tashqari  t a ' l i m   bolalar  va  u l a rn i ng   o t a - on a la r i  

xohishiga  asosan  ixtiyoriy  ravishda,  xohl agan  t ur da   va  tilda  olib 

borilishi  t a ’m in l an a di ;

—  y oi ialt iri lgan  t o 'g ar ak l ar   belgilangan  talab  va  ehtiyojlarni 

hisobga  olgan  holda  t ashkil  etiladi;

—  m a k t a b d a n   t ashqari  t a ' l i m n i n g   asosiy  maqs adi   o'quvchilarga 

davlat  t a ’lim  talablari  asosida  bilim  berish,  ularni  mustaqil  fikr- 

lashga  o'rgatish,  O' zbe ki st on   Respublikasi  mustaqilligi  va  de- 

mokrat iya  tamoyillari,  m ad a n i y a t i m i z ,   tilimizga  h u r m a t   r u h id a  

t ar bi yal ashdan  iboratdir.

M a k t a b d a n   tashqari  t a ’l i m n i n g   asosiy  vazifalari:

—  shaxsni  m a k t a b d a n   tashqari  t a ’lim  olishi  bo' yi cha  huq uq in i 

ro'yobga  chiqarish;

—  m a k t a b d a n   t ashqari   t a ’lim-tarbiya  sohasida  davlat  siyosatini 

ama lga   oshirish;

—  m a k t a b d a n   tashqari  t a ’lim-t arbi ya  m a z m u n i n i   m u n t a z a m  

yangilab  borish;

—  o ‘quv-uslubiy  m aj m u a l a r n i   h a m d a   t a ’lim  j ar a yo n in i   o'quv 

adabiyotlari,  ilg'or  ped ag og ik   texnologiyalar  bilan  t a ’mi nl as h;

—  o ' q u v ch in i ng   bo' sh  vaqtini  tashkil  etishda  xalq  h u n a r m a n d -  

c hil igi ni ng   mavjud  turlari  va  shakll ari ni   tiklash;

—  to'garak  a ’zolarini  o'qitish,  tarbiyalash  i shl ari ni ng  sifatini 

yaxshilash  m aq s ad i da   o' quv-tarbiyaviy  va  uslubiy  ishlarni  ta- 

komillashtirish;

—  iqtisodiy  savodxonli kni,   iqtisodiy  ongni ,  fikrlashni  h a m d a  

m a d a n i y a t   darajasini  oshirish;

—  t a ’lim  oluvchilar  va  to' garak  r a h b a r i n i n g   ish lash i,  o'qishi, 

sog‘lig‘i  va  d a m   olishi  u c h u n   z a r u r   sharoitlar  yaratish.

M a k t a b   o ' q u vc h il a ri n i  kasbga  yo' llash,  t an l a g a n   kasbi  b o ' y i ­

c ha   k o ' n i k m a   va  m a l a k a l a r i n i   s ha k ll a nt ir is h ,  ijodiy  faoliyatla-

30 0

---

rini  k e n g ay ti ri s h  faqat  d a r sl a r d a   f a n l a r n i   o ' r g a n i s h   j ar a y o n i d a  

e ma s ,   balki  

m a k t a b d a n   va  s i n f d a n   t a s h q a r i   i shl ar ni   tashki l 

e t i s h d a   h a m   h iso bg a   ol inadi.  M a k t a b d a n   va  s i n f da n   t as hqa ri  

t ar bi ya  j a r a y o n i d a   m e h n a t g a   t ayyor las h,   kasbiy  b i li m,   k o ' n i k m a  

va  m a l a k a l a r   hosil  qilish  i m k o n i ya tl ar i   kengayadi .  M a k t a b d a n  

va  s i n f d a n   t as h q a r i   m a s h g ' u l o t l a r n i   rej al as ht ir is hd a  t o' gar ak 

a ’z o s i n i n g   qi ziqish lari  hi so b g a  ol in is hi ,  ixti yori yli kka  z a m i n  

ya ra tad i.   S h u n i n g d e k ,   m e h n a t   t a ’l imi  j a r a y o n i d a   ol gan  bi- 

l i m l a r i n i   m u s t a h k a m l a s h ,   u l a r n i n g   bo' sh  vaqtlari  to' g' ri,  rejali 

o ' t i s h i n i   t a ’m i n l a s h   va  turli  ka sbl ar ni   egallash  i mk on i ya tl ar i  

ka tt a  b o i a d i .

M a k t a b d a n   va  sinf dan  tashqari  ishlar b o' yi ch a   o 'q uv   rejalari  va 

d a st u r l a r i d a   « M a k t a b d a n   va  s inf dan  t ashqar i  t a ’lim  t o ‘g ‘risida»gi 

N i z o m g a   h a m d a   « Me hna t  t a ' li mi   va  kasbga  yo'llash»  fani 

b o' y ic ha   da stur la rga   asosan  t o ' gar ak l ar da   o 'q uv c hi la r   egallash- 

lari  kerak  b o' l ga n  bilim,  k o ' n i k m a ,   m a l a k a   m a z m u n i   yoritiladi. 

Da rs ga   t avyorgarl ik j ar ayonida   t o' gar ak  r ahbarlari  quyidagi  bilim 

va  k o ' n i k m a l a r g a   ega  bo' lishlari  kerak:

—  t o' gar ak  a ’zolarini  m a n b a l a r   ustida  must aqil   ishlashga 

o'rgatishi;

—  davlat  talablari  asosida  fan  d a s tu r la r in i   tuzishi;

—  h a r   t o m o n l a m a   r i v oj la nga n  s h a x s n i   s h a k l l a n t i r i s h   m a q s a d i ­

d a   d av l at   s i yos at in i   a m a l g a   o s h i r i s h i ;

—  t o' g a ra k   a ’z ol ar in i ng   bo' sh  vaqtini  to'g'ri  tashki l  etishi;

—  t a ’l i m   oluvchi larni   o'qishi,  sog'lig'i,  d a m   olishi  u c h un   sha- 

roit  yaratishi;

—  bi ch is h-t ik is hn i  o' rgatish  to'garagi  rejasini  t u z a   olishi;

—  bi ch is h-t ik is h  to' gar agini   tashki l  eta  olishi;

—  t ik uv c hil ik   materiallari,  tikuv  m a s h i n a n a l a r i   bilan  ishlay 

olishi;

—  t o' g a ra k   a ’zolarini   ehtiyoj  va  qi ziqishlarini  qondi ri shi;

—  t o' gar ak  a ’zolarini  o'qitish  va  t arbiyalash  sifatini  yaxshilash 

m a q s a d i d a   o' quv- tar biya  va  m et o d i k   ishl arni   takomil lasht iri shi ;

—  iqtisodiy  savodxonlik,  fikrlash  va  m ad a ni y at l i l i k ni   tarbi- 

yalashi;

—  t o' gar ak  a ’zolari  bilan  olib  b o r il adigan  ishni  y a n a d a   s ama -  

rali  sh ak ll ari ni   izlash  bo' yi cha   ishlarni  t a hk i l  etishi;

—  t o' gar ak   a ’zolari  bajargan  ishlarini  b aholay  olishi;

—  iqtidorli  t o' gar ak   a ’zolarini  a niql as hi   va  ular  bi lan  ishlashi.

301

---

M a k t a b d a n   va  sinfdan  t ashqari   t a ’lim  mua ss a sa la ri ni ng  t o ' ­

garak  qatnashchil ari   ongi da  y uks ak   m a ’naviy-axloqiy  vazifalar 

milliy  h u n a r m a n d c h i l i k   asosida  mu ja ss am la s hg a n  bo'lishi  kerak. 

M a k t a b d a n   tashqari  t a ’lim  muassasalari  to' garak  q at na s hc hi la -  

rini  d o i mi y   ravishda  fan  va  m a d a n i v a t n i n g   so‘nggi  yu t uq la r id a n 

x abardor   qilib  turish,  ul ar ongi ni   ijodiy  ishlar  va  tarbiyaviy  tadbir- 

lar  bilan  b a n d   qilish  m u h i m   o 'r in   tutadi.  To' garak  q at na s hc hi la -  

rida  must aqil li k  t ushunchas i  s ha kl la n ga n  bo'lishi,  ul ar  davlat imiz 

ramzlari,   madhi yasi,   u r f - o d a t l a r i m i z n i ,   milliy  kiyim  t arixini  bi- 

1 ish la ri  shart.  O'quvchi  qaysi  t o 'g a ra kka   q a tn a s h i sh i d a n   qat'i  na- 

zar,  shu  kasb  yoki  h u n a r   to' g'risida  bo s h la n g' i ch   k o' ni kma l ar ga  

ega  bo'lishi  lozim.  Sinfdan  va  m a k t a b d a n   tashqari  muas sa sa   tar- 

biyachilari  j am oa s i  oldida  d o i m o   to' garak  a ’zolariga  u m u m i n -  

soniy  axloq  qoidalari,  milliy  h u n a r m a n d c h i l i k   asosida  havot  ke- 

ch ir ish ni   o' rgatishdek  m u h i m   vazifa  turadi.

Shunday  ekan,  m a k t a bd an   va  sinfdan  tashqari  t a ’limni  rivojlan­

tirish. 

u ni ng   tuzilmasi  va  m az mu n - mu n da ri ja si ni   takomillashtirish 

vazifal ari ni   hal  etish  u c h u n   q u yi da gi la r ni   a m a l g a   o s hi ri sh  kerak:

—  t a ' l i m   berish  va  kamol  toptirishga  yo'naltirilgan  x i zm at la r  

ko'rsatuvchi  m uas sa sal ar   t a r m o g ' i n i   kengaytirish  va  b u n da y   xi z­

mat la r  turi ni   ko'paytirish;

—  milliy  pedagogik  qadriyatlarga  as osl angan  va  j ah o nd a gi  

ilg'or  tajribani  inobatga  oluvchi  das tur lar   va  uslubiy  mat eri all ar  

ishlab  chiqish;

—  to' garak  a ’zo l ar ini ng   bo' sh  vaqtini  t ashkil  etish,  shu  j u m -  

l adan  xalq  h u n a r m a n d c h i l i g i n i n g   mavjud  turlari  va  shakl lari n i 

t akomil lasht ir ish,   milliy  turlari  va  shakll ari ni   tiklash  h a m d a  

amal iyot ga joriy  etish.

Hozirgi  vaqtda  pedagogika  va  axborot  texnologiyasi  q o nu n i -  

yatlari  asosida  pedagog  o l i m l a r i m i z   m a k t a b d a n   tashqari  t a ’l i mn i  

t ashkil  e ti s hn in g  turli  shakl  va  met o dl ar in i   ishlab  chiqish 

yo' nali shida  tegishli  tadqi qotl arni   olib  bor moqda lar .