О. Р. Райимбердиева бухгалтерия ҳисоби, ИҚтисодий таҳлил ва аудит

Назорат саволлари: 
1. 
Қачон корхоналар ўртасида молиявий-хўжалик фаолияти бўйича муносабатлар юзага 
келади? 
2. 
Дебиторлик қарзлари қандай вужудга келади? 
3. 
Олинган васиқа нима? 
4. 
Мажбуриятлар таркибига нималар киради? 
2-савол бўйича дарс мақсади: 
Талабаларда узоқ ва қисқа муддатли қарзлар тўғрисида 
тушунчалар ҳосил қилдириш. 
Идентив ўқув мақсадлари: 
2.1. 
Мажбуриятлар юзага келиши сабабларини айтиб бера олади.
 
2.2. 
Жорий мажбуриятлар таркибини изоҳлай олади.
 
2-савол баёни. Қисқа (жорий) ва узоқ муддатли мажбуриятларни ҳисобга олиш. 
Хўжалик юритувчи субъектлар ўзларининг молиявий-хўжалик фаолиятида бошқа субъектлар 
билан доимо алоқада бўладилар: 

истеъмолчи-харидорларга тайёр маҳсулотларини сотадилар, ишларни бажарадилар, 
хизмат кўрсатадилар, бўнак ёки қарздор бўладилар; 

ўз навбатида бошқа субъектлар олдида мажбуриятлари пайдо бўлади, яъни олган хом 
ашё ва материалларнинг қийматини тўлаш юзасидан мол етказиб берувчилар олдида, 
бажарган ишлари юзасидан пудратчилар олдида, истеъмол қилинган хизматлар юзасидан 
хизмат кўрсатувчилар олдида ва ҳ.з. 
Мажбуриятлар бу ҳисобот даврида ёки олдинги даврларда вужудга келган қарзлар 
(кредиторлик) бўлиб, уларнинг қопланиши (яъни сўндирилиши) иқтисодий нафнинг 
камайишига, яъни мавжуд активларнинг камайишига олиб келади. 
1-сонли БҲМС «Ҳисоб сиёсати ва молиявий ҳисобот»
га асосан мажбуриятларни 
баҳолашнинг асоси бўлиб, сотиб олинган активлар, хизмат ва ишларнинг таннархи ёки 
қиймати ҳисобланади. 
Мажбуриятлар 
қисқа муддатли (жорий)
ва 
узоқ муддатли
бўлиши мумкин. 
Жорий 
мажбуриятлар
– бу кредиторнинг талабига кўра бир йил ичида тўланадиган 
мажбуриятлар(қарз)ларга тўлов муддати бир йилдан ортиқ бўлган мажбуриятлар киради. 
Жорий (қисқа муддатли) мажбуриятлар (қарзлар)ни ҳисобга олиш тартибини ёритувчи 
74 
87 

---


2010-асосий ишлаб чиқаришнинг эҳтиёжи учун сарфланиши; 2310- ёрдамчи ишлаб 
чиқаришнинг эҳтиёжи учун сарфланиши;

2510-умумишлаб чиқариш эҳтиёжлари учун ишлатилиши; 2820-кўргазмага қўйиш 
учун берилиши;

3190-келгуси давр сарфлари учун ишлатилиши; 

4730-аниқланган камомаднинг жавобгар шахс зиммасига олиб борилиши; 

9110-сотилган тайёр маҳсулотнинг қийматининг ҳисобдан чиқарилиши; 

9430-умумхўжалик эҳтиёжлари учун ишлатилиши ва ҳ.з. 
Маҳсулотнинг сотилиши субъект фаолиятининг асосий салмоқли кўрсаткичи 
ҳисобланади. У 9100- «Сотилган маҳсулот (товар, иш, хизмат) таннархини ҳисобга олувчи 
счётлар» счётда ҳисобга олинади. 
Субъектларда маҳсулот ва товарларни сотиш, ишлар бажариш, хизматлар 
кўрсатишга доир ахборотларни умумлаштириш, шунингдек сотув натижаларини аниқлаш 
учун счётлар режасида 9910-«Якуний молиявий натижалар» жамлама счёти кўзда тутилган.