О. Р. Райимбердиева бухгалтерия ҳисоби, ИҚтисодий таҳлил ва аудит

 
Назорат саволлари: 
1. 
Қандай холатларда корхона мажбуриятлари пайдо бўлади? 
2. 
Муддати узайтирилган даромадларга нималар киради? 
3. 
Суғурта бўйича тўловлар қандай амалга оширилади? 
4. 
Узоқ муддатли мажбуриятлар ҳисоби қандай юритилади? 
Мавзу бўйича асосий хулосалар: 
Олинадиган счётлар бошқа субъектларнинг пул маблағларига, товарларга, хизмат ва 
бошқа активларига бўлган даъволарини ўзининг ичига олади. 
Олинадиган счётлар субъектнинг асосий ишлаб чиқариш ва молиявий фаолияти 
жараёнида содир бўлган дебиторлик қарзларининг йиғиндиси ҳисобланади. 
1-сонли БҲМС «Ҳисоб сиёсати ва молиявий ҳисобот»
га асосан мажбуриятларни 
баҳолашнинг асоси бўлиб, сотиб олинган активлар, хизмат ва ишларнинг таннархи ёки 
қиймати ҳисобланади. 
Мажбуриятлар 
қисқа муддатли (жорий)
ва 
узоқ муддатли
бўлиши мумкин.
 
 
Мавзуга оид адабиётлар: 
1.
Каримов И.А. Ўзбекистон: бозор иқтисодиётига ўтишнинг ўзига хос йўли. - Т.: 
«Ўзбекистон», 1995. 
2.
Каримов И.А. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида. - Т.: 
«Ўзбекистон», 1995. 
71 
90 

---

Тайёр маҳсулотнинг бухгалтерия ҳисоби,
уларни юклаш ва сотиш устидан 
назоратни олиб бориб, 
қуйидагиларни таъминлаш
керак: 

тайёр маҳсулотни ишлаб чиқариш, унинг захиралари ҳолати ва омборларда 
сақланиши, бажарилган ишлар ва хизматлар устидан мунтазам назоратни; 

ортилган ва берилган маҳсулот (ишлар, хизматлар)ни ўз вақтида ва тўғри 
ҳужжатлаштириш, харидорлар билан ҳисоблашишларни аниқ ташкил этиш; 

маҳсулот етказиб бериш шартномаларининг ҳажми ва тури бўйича ижро этилишини 
назорат қилиш; 

маҳсулотни сотишдан олинадиган суммани, маҳсулотни ишлаб чиқариш ва сотиш 
учун амалда сарфланган харажатларни, фойда суммасини ҳисоблашни ўз вақтида ва тўғри 
бажариш. 
Хўжалик юритувчи субъектда тайёр маҳсулот (иш, хизматлар) таркибига 
қуйидагиларни киритиш мумкин: 
1. 
тайёр маҳсулот (иш, хизмат) ва субъектнинг ўзи ишлаб чиқарган ярим тайёр 
маҳсулотлар; 
2. 
носаноат тарзидаги иш ва хизматлар; 
3. 
сотиб олинган буюмлар (бутлаш учун олинган буюмлар); 
4. 
қурилиш, қурилиш-монтаж, лойиҳа-қидирув, геология-разведка, илмий-тадқиқот 
ишлари ва шунга ўхшаш ишлар; 
5. 
транспорт корхоналарида юк ва йўловчиларни ташиш бўйича хизматлар; 
6. 
енгил автомобилларнинг ижараси ва автомобилларни етказиб бериш (ҳайдаб 
келиш) хизматлари; 
7. 
транпорт-экспедиция ва юклаш, тушириш ишлари; 
8. 
алоқа корхоналарининг хизматлари ва шу кабилар. 
Субъектларда маҳсулот ҳисоби режа бўлимида натура кўрсаткичларида олиб борилади. 
Тайёр маҳсулот бухгалтерия ҳисобида маҳсулотнинг амалдаги ишлаб чиқариш 
таннархи, режа ишлаб чиқариш таннархи, режа ишлаб чиқариш таннархи, сотишдаги 
улгуржи нархлар, эркин сотиш нархлари ва тарифлари, эркин бозор нархларида баҳоланиши 
мумкин. Шуни ҳам айтиб ўтиш керакки, тайёр маҳсулот корхонанинг айланма маблағлари 
таркибига киради ва шу боисдан амалдаги бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботи тўғрисидаги 
миллий стандартларга (БҲМС) биноан, ҳақиқий ишлаб чиқариш таннархи бўйича балансда 
акс эттирилиши керак.
Айрим маҳсулотларни ишлаб чиқариш узоқ ишлаб чиқариш даврини талаб қилади ва 
тайёрланаётган тайёр маҳсулотлар ишлаб чиқариш босқичида бўлади, яъни ҳисобот 
даврининг боши ва охирида тугалланмаган ишлаб чиқаришда (Т.И.Ч) қолдиқлар қолади.