Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zamonaviy uzluksiz ta

 ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
 
320 
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ 
келтирмаган. Масалан, ижтимоий ва экстремал компетентлик таснифлаш учун турли 
асосларга эгадир, шунга кўра тузилиши, мазмуни ва шаклланиш шароитлари бўйича 
фарқланадилар. Маълумки, мазкур муаммо педагоглар ва психологларнинг ишлари ҳал 
этилиши лозимдир. Компетентликнинг санаб ўтилган турлари инсоннинг касбий фаолиятда 
ва мулоқотдаги етуклигини, профессонал шахсининг, унинг индивидуаллиги шаклланишини 
англатиши таъкидлаб ўтамиз. 
Педагогнинг касбий компетентлигида инвариант ва вариатив компонентларга 
асосланган унинг структурасини аниқлашга бошқа ёндашувлар ҳам мавжуд. Масалан, 
О.А.Абдуллина талабаларнинг педагогик тайёргарликлари мазмунини кўриб чиқиб, унда 
умумий (асос), махсус (факультетнинг ихтисослигини инобатга олиб қўшимчалар) ва 
индивидуалнинг (таълим ва тарбиянинг табақалаштирилиши ва индивидуаллаштирилиши) 
ўзаро алоқадорлигини кўради. 
Мазмуннинг биринчи компоненти – меъёрий, мажбурий педагогик фанларни (таълим 
ва тарбия қонуниятлари, принциплари ва методлари, тарбия объекти ва субъекти сифатида 
бола тўғрисидаги билимлар) ўрганиш жараёнида эгалланадиган педагогика соҳасидаги 
фундаментал билимлар. Иккинчи компонент – танлов бўйича фанлар, факультет 
ихтисослигини инобатга олиб факультативлар, муқобил махсус курслар ва ихтисослик 
фанларининг турли вариантлари. Мазмуннинг учинчи компоненти – индивидуал ижодий 
қобилиятларини ва фаолиятнинг индивидуал услубини ривожлантиришга йўналтирилган 
талабаларнинг қизиқишлари бўйича мустақил ишлари. Муаллифнинг фикрича, ўқитувчининг 
умумпедагогик 
тайёргарлиги 
мазмуни 
ва 
методларини 
ривожлантиришнинг 
ҳаракатлантирувчи кучи қуйидаги: ўқитувчига талабларнинг доимий ўсиши ва педагогик 
тайёргарлик тизимида уларни ҳисобга олиш имкониятлари ўртасида; педагогик меҳнат 
мазмунидаги ўзгаришлар ва уларнинг педагогик тайёргарлик мазмуни ва методларида 
ифодаланиши ўртасидаги; педагогика фани ва профессионал ўқитувчини тайёрлаш 
амалиётида унинг амалга ошиши ўртасидаги зиддиятлар ҳисобланади. 
А.И.Пискуновнинг нуқтаи назари эътиборли бўлиб, у ўқитувчининг касбий 
компетентлиги структурасида қуйидагиларни ажратади:
1) инвариант асос (фалсафий, психологик-педагогик ва методик фанлар соҳасидаги 
фундаментал билимлар, ўқув ва дарсдан ташқари фаолиятнинг турли шакллари ва турларини 
ташкил этиш соҳасидаги технологик билимлар, касбий-педагогик малакалар);
2) талабанинг илмий тайёргарлиги хусусиятларини, унинг шахсий қизиқишлари ва 
мойилликларини кўзда тутувчи вариатив қисм.
А.И.Пискуновнинг касбий компетентлик тушунчасига ёндашувини таҳлил қилиб, биз 
асосий инвариант билим ва кўникмалар – бу ихтиёрий ихтисосликдаги педагог учун стандарт 
минимум эканлиги тўғрисидаги хулосага келдик. Улар бўлажак мутахассисларнинг касбий 
фаолиятнинг назарияси ва амалиётини кейинги мустақил чуқур ўрганишлари учун пойдевор 
бўлиб ҳисобланади. 
Т.М.Туркинанинг касбий компетентлик структурасига қарашлари эътиборли бўлиб, у 
педагогик фаолиятга структуравий-функционал ёндашув асосида ишлаб чиқилган ва 
қуйидагиларни ўз ичига киритади:
(1) педагогик жараёнда ифодаланадиган тажрибанинг (билим, кўникма, малакалар) 
мазмуни билан белгиланадиган фанга оид аспекти; бу мутахассис фаолияти соҳасида ётувчи 
«нимани ўқитиш?», «нимани ривожлантириш ёки тарбиялаш?» каби саволларга жавоблар;
(2) технологик аспект, унда ўқитиш ва тарбиялашнинг ҳамда билимлар ва мазмунни 
ўзлаштириш жараёнини қуришнинг методлари, усуллари, воситалари белгиланади; бу 
қуйидаги саолларда жавоблар ҳисобланади: «қандай ўқитиш ва тарбиялаш керак?»;
(3) психологик аспект, у педагогик ўзаро муносабат иштирокчиларининг субъектив 
вариацияларининг зарурати билан боғлиқ; бу индивидуал-психологик ва яхлит педагогик 

---