Namangan davlat univеrsitеti boshlang‟ich ta'lim mеtodikasi kafеdrasi

Bog„lovchisiz qo„shma gaplarda tinish belgilarining ishlatilishi. 
Bog‗lovchisiz qo‗shma gaplarda tinish belgilari quyidagicha ishlatiladi: 
1.  Bog‗lovchisiz  qo‗shma  gap  qismlaridan  bir  paytda  yoki  ketma-ket  ro‗y 
beradigan  voqea-hodisalar  anglashilsa,  ular  bir-biridan  vergul  bilan  ajratiladi.  Masalan: 
Qushbegiga  qaradim,  ul  ham  manim  og‗zimga  qarab  turar  edi.  (A.Qodiriy).  Siz 
marg‗ilonlik  og‗aynilarni  qipchoqlarga  qarshi  oyoqlantirmoqchi  bo‗lasiz,  buni  ham 
yaxshi bilamiz... (A.Qodiriy). 
2. Bog‗lovchisiz qo‗shma gap qismlari mazmun jihatdan mustaqilroq bo‗lsa yoki 
ular  turkibida  vergul  ishlatilgan  bo‗lsa,  qo‗shma  gap  tarkibidagi  qismlar  bir-biridan 
nuqtali  vergul  bilan  ajratilib  yoziladi.  Masalan:  Ishing  bo„lmasa  kitob  o„qi,  husnixat  ol; 
sen  kulolning  qizi  emassan...  (A.Qodiriy).  Yosh  chog„ida  ...  qattiqchilikda  o„sdi;  uning 
ba‟zi yarashmagan harakatlari balki o„sha qattiqchilikning ruhga singib qolgan yomon 
ta‟sirdir. (A.Qodiriy). 
3.  Bog‗lovchisiz  qo‗shma  gap  tarkibidagi  ikkinchi  gap  birinchi  gapning  biror 
bo‗lagini  izohlasa,  uning  mazmunini  to‗ldirsa,  qismlar  orasiga  ikki  nuqta  qo‗yiladi. 
Masalan:  Arslonbob  yong„  oqlariga  kelganda  shuni  aytmoqchiman:  bular  nihoyatda 
noyob, zotli yong„ oqlar. (J.Abdullaxonov). Xolbek bir narsani endi sezmoqda edi: Avaz 
bilan Hulkar unga negadir kerak edi. (P.Qodirov). 
4. Bog‗lovchisiz qo‗shma  gap  qismlari bir-biridan  tire orqali ajratiladi. Quyidagi 
holatlarda qo‗shma gap qismlari orasiga tire qo‗yiladi: 
1)  qo‗shma  tarkibidagi  gaplar  mazmunan  zid  bo‗lsa:  Kiygan  to„ning  eskiydi  – 
kiydirganing eskimas. (Maqol). 
2)  birinchi  gap  ikkinchi  gap  kesimidan  anglashilgan  ish-harakatning  bajarilish 
natijasi yoki shartini bildirsa: Qaring bor – baring bor. (Maqol). 
3) birinchi gap  mazmuni ikkinchi gap  mazmuniga o‗xshatilsa: Qor yog„ di – don 
yog„ di. (Maqol). Vaqting ketdi – baxting ketdi. (Maqol). 
4) qismlardan tez almashinuvchi voqea-hodisalar anglashilsa: - Hoy, oyimcha, sen 
yaxshi bo‗lding – biz yomon bo‗lib qoldikmi hali?...  (P.Qodirov). SHu payt oy bulutlar 
orasidan  suzib  chiqdi  –  kamtigi  bulutning  chetiga  urilib,  sho‗x  bir  silkinib  qo‗yganday 
ko‗rindi. (P.Qodirov).